Stanisław Władysław Maczek (ur. 31 marca 1892 w Szczercu, zm. 11 grudnia 1994 w Edynburgu) - generał broni Wojska Polskiego, honorowy obywatel Holandii. Odznaczony Orderem Orła Białego, Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski, Orderami Krzyża Virtuti Militari oraz wielu innymi odznaczeniami polskimi i zagranicznymi.

Urodził się w miejscowości Szczerzec pod Lwowem w rodzinie sędziego Witolda (1854-1926) i Anny z Czernych (1852-1939). W 1910 roku ukończył gimnazjum w Drohobyczu, po którego ukończeniu przeniósł się z rodziną do Lwowa. W latach 1910-1914 studiował na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Lwowskiego: filozofię oraz filologię polską. Równocześnie wszedł w środowisko akademickie tętniące działalnością patriotyczną. W tym czasie odbył przeszkolenie wojskowe i pierwsze ćwiczenia w Związku Strzeleckim. Służbę w Legionach Piłsudskiego uniemożliwiło mu powołanie do armii austro-węgierskiej.

Podczas I wojny światowej zmobilizowany i wysłany na front włoski. W październiku 1916 roku został podporucznikiem i dowódcą kompanii. Dowodząc kompanią wsławił się licznymi akcjami za które otrzymał odznaczenia austriackie. Po zawieszeniu broni 11 listopada 1918 r. zdezerterował i przedostał się do Krosna, gdzie już 14 listopada wstąpił do Wojska Polskiego.

Walczył dzielnie w wojnie polsko-ukraińskiej m.in. zdobywając Drohobycz i Borysław, a później Stanisławów. Brał również udział w walkach o Buczacz, Czortków, Husiatyn, aż do wyparcia Ukraińców za rzekę Zbrucz. W czasie tych bojów został awansowany na polu walki przez Józefa Piłsudskiego do stopnia kapitana. W czasie wojny polsko-bolszewickiej pracował początkowo w sztabie, a następnie walczył jako dowódca batalionu szturmowego w składzie 1 Dywizji Kawalerii gen. Rómmla.

Po zakończeniu działań wojennych pozostał w zawodowej służbie wojskowej. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem z 1 czerwca 1919. W latach 1923-1924 był słuchaczem rocznego Kursu Doszkolenia w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Po ukończeniu kursu i uzyskaniu tytułu oficera Sztabu Generalnego, przydzielony został do Oddziału II Sztabu Generalnego i wyznaczony na stanowisko kierownika Ekspozytury Nr 5 we Lwowie (1924-1927), zajmującej się tzw. płytkim wywiadem na południowo-wschodnich granicach ówczesnej Polski. 1 grudnia 1924 awansował na podpułkownika. Po odbyciu stażu na stanowisku zastępcy dowódcy 76 Lidzkiego Pułku Piechoty (1927-1929), w marcu 1929 został przeniesiony do 81 Pułku Strzelców Grodzieńskich w Grodnie na stanowisko dowódcy pułku. Na pułkownika został awansowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1931 roku. 16 lutego 1935 został mianowany dowódcą piechoty dywizyjnej 7 Dywizji Piechoty w Częstochowie. 30 października 1938, w Bielsku, w czasie rewindykacji Zaolzia objął dowództwo 10 Brygady Kawalerii, pierwszej wielkiej jednostki pancerno-motorowej Wojska Polskiego.

W 1939 r. Maczek wraz ze swą jednostką brał udział w walkach odwrotowych i działaniach opóźniających na rzecz Armii Kraków i Karpaty. Zadał niemieckiemu XXII Korpusowi Pancernemu ciężkie straty w bitwach pod Jordanowem, Wiśniczem, Łańcutem i Rzeszowem. Od piętnastego września walczył po raz kolejny w obronie Lwowa, jednak już 18 września, po najeździe sowieckim na Polskę wykonując rozkazu Naczelnego Wodza zmuszony był wraz z całą jednostką przerwać walkę z Niemcami i wobec nadciągających jednostek szybkich Armii Czerwonej przekroczyć granicę polsko-węgierską na Przełęczy Tatarskiej.

15 listopada 1939, w uznaniu zasług, otrzymał awans do stopnia generała brygady. Nie zatrzymywany przez władze węgierskie, 21 października 1939 Maczek przedostał się do Francji. Tam otrzymał przydział na dowódcę ośrodka wojskowego w Coёtquidan. Z powodu trudności czynionych przez władze francuskie nie udało mu się w pełni utworzyć planowanej dywizji pancernej. Faktycznie z całej dywizji do maja 1940 uformowano niecałą brygadę. Po agresji niemieckiej w czerwcu 1940, Maczek na czele odtworzonej 10 Brygady Kawalerii Pancernej walczył na froncie w Szampanii. Na skutek niewykonalnego rozkazu dowództwa o zajęciu Montbard i mostów na Kanale Burgundzkim, resztki brygady Maczka zostały odcięte. Generał wydał rozkaz o zniszczeniu sprzętu i przebił się wraz z pół tysiącem swych żołnierzy do Marsylii. Stamtąd w przebraniu Araba przez Tunis, Maroko, Portugalię i Gibraltar dotarł do Szkocji. Zaraz po przybyciu do Londynu, w październiku 1940, Maczek otrzymał order Virtuti Militari za męstwo w walkach we Francji oraz przydział na stanowisko dowódcy 2 Brygady Strzelców, którą przekształcono z powrotem w 10 Brygadę Kawalerii Pancernej, a w lutym 1942 – w 1 Dywizję Pancerną. 1 sierpnia 1944 dywizja wylądowała w Normandii, w pobliżu Caen. W składzie 2 Korpusu Kanadyjskiego, gen. Maczek dowodził swą dywizją w zwycięskiej bitwie pod Falaise, gdzie zdecydowana obrona Mont Ormel (Wzgórze 262 znane też jako "Maczuga") przez jego dywizję uniemożliwiła większej grupie rozbitków 7 Armii wydostanie się z kotła. 8 sierpnia 1944 roku ruszyło natarcie wzdłuż szosy Caen-Falaise. W ciągłych walkach z Wehrmachtem, gen. Maczek prowadził dywizję w kierunku Belgii i Holandii. Wyzwolił m.in. Ypres, Gandawę i Passchendale. Dzięki znakomitemu manewrowi oskrzydlającemu, po ciężkich walkach Maczkowi udało się wyzwolić Bredę bez strat wśród ludności cywilnej. 26 marca 1945, pod Łukiem Triumfalnym w Paryżu został odznaczony Komandorią Krzyża Legii Honorowej. 4 maja 1945 dywizja dotarła do Wilhelmshaven, gdzie generał przyjął kapitulację dowództwa twierdzy, bazy Kriegsmarine, floty "Ostfriesland", resztki dziesięciu dywizji piechoty oraz 8 pułków piechoty i artylerii. 1 czerwca 1945 został awansowany do stopnia generała dywizji. W dniu 19 maja 1945 roku w miasteczku niemieckim Haren, wcześniej zdobytym przez 1 Dywizję Pancerną, położonym w Dolnej Saksonii, gen. Stanisław Maczek i jego żołnierze, na wniosek kolegów z II Korpusu Kanadyjskiego, stworzyli tymczasowe miejsce zamieszkania dla Polaków, jeńców byłych niemieckich obozów, żołnierzy którzy nie mieli dachu nad głową. W miasteczku mieszkało ok. 5000 Polaków, w tym 1728 kobiet, dziewczyn uczestniczek Powstania Warszawskiego, więzionych w obozie Stalagu VI w Oberlangen. Miasteczko początkowo nosiło nazwę Lwów, nazwę Maczków nadał miasteczku gen. Tadeusz Bór-Komorowski. W Maczkowie były polskie nazwy ulic: Jagiellońska, Legionów, Mickiewicza, Łyczakowska.

Stanisław Maczek po zakończeniu wojny pozostał na emigracji w Edynburgu w Wielkiej Brytanii. Od września 1945 dowodził jednostkami polskimi, które pozostały w Wielkiej Brytanii aż do ich demobilizacji. 26 września 1946 r. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, kierowany przez komunistów, pozbawił Maczka obywatelstwa polskiego i stopnia generała. Pozbawiony świadczeń przysługujących żołnierzom alianckim, rozpoczął pracę jako sprzedawca, a następnie barman w restauracji hoteli prowadzonych wówczas przez polskich emigrantów: "Dorchester" i "Learmonth" w Edynburgu. Na wniosek ponad 40 000 mieszkańców Bredy generałowi przyznano honorowe obywatelstwo Holandii. 11 listopada 1990 r. został awansowany przez prezydenta RP na uchodźstwie do stopnia generała broni. W 1994 został kawalerem Orderu Orła Białego. Zmarł w Edynburgu. Pochowany został na cmentarzu żołnierzy polskich w Bredzie. Od 5 sierpnia 2000 jego imię nosi 10 Brygada Kawalerii Pancernej w Świętoszowie. Stanisław Maczek upamiętniony został m.in. popiersiem, które stoi w parku im. Henryka Jordana w Krakowie – odsłoniętym 5 czerwca 2010.

1 Dywizja Pancerna: utworzona w II 1942, kontynuowała tradycje 10 Brygady Kawalerii walczącej w kampanii wrześniowej 1939 roku i 10 Brygady Kawalerii Pancernej walczącej w kampanii francuskiej, w czasie walk na kontynencie (1944-1945) składała się z dwóch brygad: 10 Brygady Kawalerii Pancernej i 3 Brygady Strzelców, pułku rozpoznawczego jakim był 10 Pułk Strzelców Konnych oraz jednostek dywizyjnych jak pułki artylerii, saperzy, łączność itd.  

Artykuły powiązane:

Bolesław Kozub z Racławic