HERB

Formę i sposób posługiwania się HERBEM
określa Uchwała Nr XXXVI/184/97 Rady Gminy Jerzmanowice-Przeginia z dnia 8 lipca 1997 roku. 

W dotychczasowych dziejach wsie Jerzmanowice i Przeginia, od których utworzona jest nazwa gminy, nie posiadały własnego znaku herbowego. Dlatego został on stworzony od podstaw w 1997 roku dając początek lokalnej tradycji heraldycznej.

W języku heraldyki herb gminy Jerzmanowice - Przeginia należy opisać: w polu czerwonym, trzy góry złote, a na najwyższej półtora krzyża srebrnego z takąż krzywaśnią.

Obie wsie zarówno w okresie przedrozbiorowym, jak i później nie miały - choćby przejściowo - herbu miejskiego, nie powstały więc wówczas ustrojowe warunki potrzebne do stworzenia własnego herbu. Te bowiem mogły być zgodne z kilkuwiekowym obyczajem heraldycznym tworzone i używane przez miasta.

W okresie przedrozbiorowym spotykamy się natomiast z pieczęciami wiejskimi, których najstarsze egzemplarze zachowały się z czasów średniowiecza. Posiadały one wyobrażenia, które utrwalały się w świadomości mieszkańców jako ikonograficzne znaki tożsame dla danej wsi. Mogły one niejednokrotnie przybierać formę znaków heraldycznych, np. przez umieszczenie rysunku w tarczy herbowej, jednak herbami jako takimi nie były. Występowanie tych pieczęci wiązało się z rozwojem samorządu wiejskiego, gdy ten został ograniczany przez władzę dominialną z użycia zaczęły wychodzić także pieczęcie wsi z własnym znakiem napieczętnym. Wśród zachowanych dziś pieczęci małopolskich brak tych należących do Jerzmanowic i Przegini. Nie wiadomo czy ich nigdy nie było czy też nie zachowały się do naszych czasów. W każdym bądź razie z okresu przedrozbiorowego brak jest źródeł poświadczających pojawienie się w obydwu wsiach znaku napieczętnego.

Okres rozbiorów także nie wpłynął korzystnie na powstanie własnego znaku herbowego. Po III rozbiorze Jerzmanowice i Przeginia leżąc na obszarze powiatu olkuskiego dostały się na krótko pod panowanie austriackie, natomiast od 1809 roku zostały włączone do Księstwa Warszawskiego. Po kongresie wiedeńskim w 1815 roku znalazły się w Królestwie Polskim w granicach guberni kieleckiej. Bardziej sprzyjające warunki do wykorzystania przez obie wsie własnego znaku na pieczęci istniały w kilkunastoletnim okresie austriackim, jednak brak świadectw aby do tego doszło.

Zaborca rosyjski z kolei, choć pozostawił w użyciu pieczęcie wsi, na ich godło ustawowo wprowadził orła rosyjskiego pozbawiając je w ten sposób możliwości wykształcenia własnej tradycji ikonograficznej.

Także obecnie w polskim systemie heraldycznym herby wsi nie występują, pojawiły się natomiast znaki herbowe gmin wiejskich, jako jednostek administracyjno - samorządowych złożonych z większej liczby wsi. Zostały one wprowadzone na mocy ustawy o samorządzie terytorialnym z 8 marca 1990 roku. Na tej podstawie możliwe było utworzenie herbu gminy Jerzmanowice - Przeginia. Obie wsie są największymi a jednocześnie najstarszymi ośrodkami na terenie gminy, dlatego też do ich realiów nawiązuje utworzony herb gminy. Stanowią one główny ośrodek życia administracyjnego, gospodarczego i kulturowego mieszkańców.

Każdy herb jest znakiem identyfikującym, zatem musi posiadać dwie podstawowe cechy: niezmienności i niepowtarzalności. Dlatego stworzony znak herbowy jest symbolem mieszkańców gminy Jerzmanowice - Przeginia, za pomocą którego mogą wyrażać ideę współtony i samorządności. W związku z tym w tworzeniu herbu poszukiwano motywów treściowych, które nadadzą mu ponadczasowy charakter. Niewątpliwie jednym z najstarszych a jednocześnie jednostkowych faktów związanych dziejami gminy Jerzmanowice - Przeginia są nazwy obu wsi.

Jak już wspomniano Przeginia należy do jednych z najstarszych osad na terenie obecnej gminy. Jej źródłowo poświadczone początki sięgają pierwszych trzech dziesięcioleci XIII wieku. Po raz pierwszy pojawia się w dokumencie z 1228 roku jako wieś płacąca klasztorowi norbertanek w Imbramowicach dziesięcinę z nowizn, czyli nowych pól pozyskanych drogą karczunku. Wzmianka o nowiznach może sugerować, że jej początki mogły być jeszcze wcześniejsze ale brak o nic informacji. W pierwszej ćwierci XIII wieku należała już do znaczniejszych osad, skoro w jej pobliżu - jeśli wierzyć Długoszowi, Henryk Brodaty w 1228 roku zbudował zamek. W czasach Bolesława Wstydliwego Przeginia należała do komesa Wierzbięty, syna Klemensa Gryfity, wojewody krakowskiego. Na jego prośbę książę Bolesław w 1276 roku przeniósł wieś na prawo niemieckie. Było to lokacja udana i Przeginia z czasem stała się na prawie niemieckim wsią wzorcową. Kazimierz Wielki powołał jej sołtysa - podobnie jak jerzmanowickiego - na ławnika w sądzie wyższym prawa niemieckiego na zamku w Krakowie.

Nazwa Przeginia pojawia się najpierw w formie Preghina, Pregyna aby następnie w XV wieku otrzymać już grafię Przeginya. Zdaniem językoznawców pochodzi ona od czasownika gybnąti i oznaczała teren górzysty. Nazwa ta ma charakter topograficzny i oddaje wiernie warunki naturalne terenu, na którym powstała Przeginia. Leży ona bowiem na jednym z najwyższych wzniesień na obszarze Wyżyny Olkuskiej. Położenie Przegini jest bardzo charakterystyczne, zwracano na nie uwagę już w starszych opisach historyczno - geograficznych tej miejscowości. Dlatego też tworząc herb gminy nawiązano do nazwy i wyrażanych w niej cech fizjograficznych tej miejscowości - motyw wzniesienia (góry)

Wieś Jerzmanowice jest młodsza od Przegini, pojawiła się ona zaraz na początku drugiego okresu osadnictwa na Wyżynie Olkuskiej datowanego na lata 1320 - 1423. jej lokacja nastąpiła między 1325 a 1335 rokiem. W źródłach pojawiła się po raz pierwszy w 1335 roku. Jerzmanowice były wsią królewską należącą do starostwa ojcowskiego. Zgodnie z przywilejem Kazimierza Wielkiego z 1356 roku sołtys Jerzmanowic zasiadał wśród ławników sądu najwyższego prawa niemieckiego na zamku krakowskim.

Nazwa Jerzmanowice ma charakter odosobowy. Pierwotnie (1335 rok) osada była nazwana villa Hermani, czyli "wies Hermana" od imienia swgo zasadźcy. Wkrótce nazwa ta została spolszczona, w 1350 roku spotykamy formę Yrzmanouicz, a w 1356 roku już Irzmanouice bliską dzisiejszym Jerzmanowicom. Zmiana nazwy nastąpiła w wyniku spolszczenia niemieckiego imienia Herman na Jirzman, Jerzman.

Tworząc herb gminy nastąpiło również odniesienie się do motywu godła osoby Hermana, od którego została urobiona nazwa wsi Jerzmanowice. Został wykorzystany herb rodowy, którym pieczętował się zasadźca a następnie pierwszy sołtys Jerzmanowic. Nie mamy bezpośredniej informacji poświadczającej jego herb ale możemy o nim dowiedzieć się pośrednio z zapiski sądowej, która mówi o godle herbowym Hermana (Irzmana), sołtysa Jerzmanowic w latach 1388 - 1393. zapewne nie chodzi tu o Hermana z czasów lokacji wsi, ale o jego potomka na co może wskazywać identyczne, a przecież dość rzadkie w polskiej antroponimii średniowiecznej imię a ponadto dziedziczny charakter urzędu sołtysa. We wspomnianej zapisce z 1389 roku herb Hermana Turzyna, czyli Prus I opisany jest jako półtora krzyża z krzywaśnią.

Taki opis herbu Prus I pokazuje jego wcześniejszą postać charakterystyczną dla Małopolski z końca XIV i pierwszej połowy XV wieku. Godło to znane jest przede wszystkim z zapisek sądowych, w ikonografii występuje tylko jeden raz na dzwonie z 1460 roku w kościele Mariackim w Krakowie. Przedstawia ono półtora krzyża z krzywaśnią pod prawym (od strony heraldycznej) ramieniem krzyża.

Krzywaśń określona w zapisie z 1389 roku jako curuatura, a w innych źródłach nazwana też corulus, corulus episcoopalis, interpretowana jest również jako pastorał św. Stanisława. Zwraca się jednak uwagę, że termin curvatura określa przede wszystkim górną, zakręconą część pastorału. Ta część pod prawym ramieniem krzyża powinna zostać wyeksponowana w herbie Hermana z Jerzmanowic.

Zatem w kreacji herbu gminy Jerzmanowice - Przeginia wykorzystano motywy związane z nazwami obu wsi. Wzniesienia (góry) symbolizują wieś Przeginię, zaś półtora krzyża z krzywaśnią jest symbolem Jerzmanowic. Te dwa elementy tworzą godło herbu gminy, które przedstawia trzy góry, a na najwyższej znajduje się półtora krzyża z krzywaśnią.

Do pełnego skonstruowania herbu potrzebne jest też określenie jego barw. Heraldyka posługuje się własnym systemem kolorystycznym z którego muszą się tez wywodzić barwy herbu gminy. Pamiętać tu tez trzeba o tradycjach polskiej heraldyki miejskiej, do której bezpośrednio nawiązują znaki herbowe gmin tworzone obecnie. W herbie gminy Jerzmanowice - Przeginia wykorzystano trzy barwy: pole tarczy - czerwone, góry - złote, a krzyż z pastorałem - srebrny. Czerwone pole tarczy nawiązuje tu do tradycji polskiej heraldyki miejskiej, w której właśnie ta barwa jest najczęściej spotykana. Przemawia za nią również fakt królewskiej własności obu wsi. Srebrny krzyż z krzywaśnią występuje w herbie Prus I, taka barwę zastosowano w herbie gminy. Barwa gór - złota została wybrana zgodnie z zasadami heraldyki, która w godłach herbowych z reguły stosowała metale - srebro lub złoto. Ponieważ srebro zastosowano dla krzyża i krzywaśni w przypadku gór wprowadzono barwę złotą. 

Zgodnie z historycznie ukształtowanymi zasadami heraldyki, pochodnymi formami używania herbu są:

CHORĄGIEW GMINY
Proporcje chorągwi jak 5 (szerokość) do 8 (długość)

FLAGA GMINY
Proporcje chorągwi jak 5 (szerokość) do 8 (długość)

SZTANDAR GMINY

Sztandar gminy jest uroczystą odmianą chorągwi gminy i składa się z dwóch płatów. Z prawej głównej strony srebrnej (białej) pośrodku, umieszczony jest herb gminy, a pod nim majuskulny napis GMINA JERZMANOWICE - PRZEGINIA, z lewej strony złotej (żółtej) pośrodku umieszczony jest herb Rzeczpospolitej Polskiej, z tym, że głowa orła zwrócona jest do drzewca. W prawym dolnym rogu strony głównej i lewym dolnym rogu strony drugiej jest umieszczony herb województwa małopolskiego. Wymiary płata bez frędzli 70X70 cm. Frędzle czerwone 5 cm. Drzewce sztandaru jest zakończone godłem herbu gminy wykonanym w metalu.