odczytany w dniu 14 lipca 2013 roku,
w 70. rocznicę pacyfikacji wsi Łazy przez wojska hitlerowskie w czasie II wojny światowej

KOMBATANCI I WETERANI WALK O NIEPODLEGŁOŚĆ RZECZYPOSPOLITEJ!
MIESZKAŃCY MAŁOPOLSKI I ZIEMI JERZMANOWICKO – PRZEGIŃSKIEJ!
ŻOŁNIERZE WOSJKA POLSKIEGO!

Stajemy do apelu w przededniu 70. rocznicy pacyfikacji przez hitlerowców wsi Łazy, której mieszkańcy, podczas II wojny światowej, ofiarnie wspierali polskie podziemie niepodległościowe.

Pochylamy głowy w zadumie i skupieniu przed pomnikiem upamiętniającym ofiary tej zbrodni, przeprowadzonej w dniu 16 lipca 1943 roku.

Wzywam mieszkańców Małopolski i Jerzmanowicko – Przegińskiej Ziemi, którzy na wezwanie Ojczyzny nie zawiedli i złożyli ofiarę największą – własne życie.

Wołam mieszkańców tej Ziemi, którzy zmobilizowani do jednostek Wojska Polskiego podjęli we wrześniu 1939 roku nierówną walkę z hitlerowskim agresorem.

Osamotnieni w boju, zaatakowani z zachodu i wschodu, do końca byli wierni złożonej przysiędze a ich mogiły rozsiane są na wszystkich polach wrześniowych bitew.

STAŃCIE DO APELU!
POLEGLI NA POLU CHWAŁY!

Do Was wołam! Żołnierze polegli ze wsi Czubrowice:

• Andrzeju HRABIO
• Stanisławie STACH
• Piotrze BABIUCH

polegli Jerzmanowiczanie:

• Władysławie POLAKU
• Janie HRABIO
• Stanisławie BARANKU
• Władysławie SAROTO

mieszkańcy Racławic:

• Aleksandro CHOCHÓŁ
• Janie POMIERNY

żołnierzu ze wsi Łazy:

• Janie WACHOWICZU

żołnierzu ze Szklar:

• Franciszku ŻYCKI

mieszkańcy Przegini:

• Tadeuszu ULANOWSKI
• Władysławie PĘGIEL
• Stanisławie ROGÓŻ
• Marianie SKOTNICZNY
• Bartłomieju SYGUŁO

mieszkańcy Sąspowa:

• Antoni KACZMARCZYKU
• Janie FERDEK
• Józefie SZWAJCOWSKI

STAŃCIE DO APELU!
POLEGLI NA POLU CHWAŁY!

Przywołuję mieszkańców Ziemi Jerzmanowicko – Przegińskiej, którzy pomimo hitlerowskiego terroru pozostali wierni Rzeczpospolitej i wspierali oddziały partyzanckie. Za swą nieugiętą postawę spotkała ich okrutna śmierć w hitlerowskich kaźniach.

Wzywam urodzonych na tej ziemi i zamordowanych w hitlerowskim obozie koncentracyjnym Auschwitz – Birkenau:
mieszkańców Czubrowic:

• Stanisława DZIWAKA
• Jana GRZEGORCZYKA
• Józefa SKOTNICZNEGO
• Mariana CZARNOTĘ
• Józefa SAROTĘ

mieszkańcy Sąspowa:

• Michała FROSIKA
• Stanisława BIEŃKA
• Władysława FERDKA
• Mariana ROGÓŻA
• Stanisław KUNEGUDO

mieszkańcy Przegini:

• Katarzynę ROSOŁEK – STARCZYŃSKĄ
• Marię ROSOŁEK
• Józefę STACH – SOŁTYSIK

STAŃCIE DO APELU!
ZGINĘLI ŚMIERCIĄ MĘCZEŃSKĄ!

Wzywam więźniów zamęczonych:
w hitlerowskim obozie koncentracyjnym Mauthausen – Gusen:

• Piotra RATONIA z Jerzmanowic

w hitlerowskim więzieniu karnym „Radocha” w Sosnowcu:

• Stanisława KLICHA z Czubrowic

Przywołuję rozstrzelanych przez hitlerowców mieszkańcy Szklar:

• Eugeniusza FICKA
• Jana CHOCHOŁA
• Stanisława SOKOŁA

Do Was wołam mieszkańcy Przegini zamordowani przez okupanta:

• Anielo SKÓRA
• Bolesławie ROŚ
• Małżonkowie Józefie i Anno CHWAST
• Stanisławie MOSUREK
• Janie PILCH

STAŃCIE DO APELU!
ZGINĘLI ŚMIERCIĄ MĘCZEŃSKĄ!

Wzywam mieszkańców wsi Łazy, którzy wspierali leśne oddziały partyzanckie i w dniu 16 lipca 1943 zostali zamordowani przez hitlerowców.
Wołam! bohaterów z tej wsi:

• Jana GACHA
• Edwarda GZYLA
• Jakuba MIRKA

oraz

• Wincentego LITEWKĘ z Będkowic

STAŃCIE DO APELU!
ZGINĘLI ŚMIERCIĄ MĘCZEŃSKĄ!

Do Was wołam! Polegli i zamordowani mieszkańcy Ziemi Jerzmanowicko – Przegińskiej. Wasza ofiara nie poszła na marne. Swoją postawą potwierdziliście, że polscy chłopi „Żywią i bronią”. Z waszego cierpienia i krwi wzrosła wolna i niepodległa Polska.

Do was zwracam się potomni! Czyny oraz imiona żołnierzy i mieszkańców Tej Ziemi zachowajcie w pamięci kolejnych pokoleń. Dziś w wolnej Polsce realizujemy Ich testament, zawierający się w haśle „BÓG, HONOR, OJCZYZNA”.

CHWAŁA BOHATEROM!
CZEŚĆ ICH PAMIĘCI! 

Stanisław Władysław Maczek (ur. 31 marca 1892 w Szczercu, zm. 11 grudnia 1994 w Edynburgu) - generał broni Wojska Polskiego, honorowy obywatel Holandii. Odznaczony Orderem Orła Białego, Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski, Orderami Krzyża Virtuti Militari oraz wielu innymi odznaczeniami polskimi i zagranicznymi.

Urodził się w miejscowości Szczerzec pod Lwowem w rodzinie sędziego Witolda (1854-1926) i Anny z Czernych (1852-1939). W 1910 roku ukończył gimnazjum w Drohobyczu, po którego ukończeniu przeniósł się z rodziną do Lwowa. W latach 1910-1914 studiował na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Lwowskiego: filozofię oraz filologię polską. Równocześnie wszedł w środowisko akademickie tętniące działalnością patriotyczną. W tym czasie odbył przeszkolenie wojskowe i pierwsze ćwiczenia w Związku Strzeleckim. Służbę w Legionach Piłsudskiego uniemożliwiło mu powołanie do armii austro-węgierskiej.

Podczas I wojny światowej zmobilizowany i wysłany na front włoski. W październiku 1916 roku został podporucznikiem i dowódcą kompanii. Dowodząc kompanią wsławił się licznymi akcjami za które otrzymał odznaczenia austriackie. Po zawieszeniu broni 11 listopada 1918 r. zdezerterował i przedostał się do Krosna, gdzie już 14 listopada wstąpił do Wojska Polskiego.

Walczył dzielnie w wojnie polsko-ukraińskiej m.in. zdobywając Drohobycz i Borysław, a później Stanisławów. Brał również udział w walkach o Buczacz, Czortków, Husiatyn, aż do wyparcia Ukraińców za rzekę Zbrucz. W czasie tych bojów został awansowany na polu walki przez Józefa Piłsudskiego do stopnia kapitana. W czasie wojny polsko-bolszewickiej pracował początkowo w sztabie, a następnie walczył jako dowódca batalionu szturmowego w składzie 1 Dywizji Kawalerii gen. Rómmla.

Po zakończeniu działań wojennych pozostał w zawodowej służbie wojskowej. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem z 1 czerwca 1919. W latach 1923-1924 był słuchaczem rocznego Kursu Doszkolenia w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Po ukończeniu kursu i uzyskaniu tytułu oficera Sztabu Generalnego, przydzielony został do Oddziału II Sztabu Generalnego i wyznaczony na stanowisko kierownika Ekspozytury Nr 5 we Lwowie (1924-1927), zajmującej się tzw. płytkim wywiadem na południowo-wschodnich granicach ówczesnej Polski. 1 grudnia 1924 awansował na podpułkownika. Po odbyciu stażu na stanowisku zastępcy dowódcy 76 Lidzkiego Pułku Piechoty (1927-1929), w marcu 1929 został przeniesiony do 81 Pułku Strzelców Grodzieńskich w Grodnie na stanowisko dowódcy pułku. Na pułkownika został awansowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1931 roku. 16 lutego 1935 został mianowany dowódcą piechoty dywizyjnej 7 Dywizji Piechoty w Częstochowie. 30 października 1938, w Bielsku, w czasie rewindykacji Zaolzia objął dowództwo 10 Brygady Kawalerii, pierwszej wielkiej jednostki pancerno-motorowej Wojska Polskiego.

W 1939 r. Maczek wraz ze swą jednostką brał udział w walkach odwrotowych i działaniach opóźniających na rzecz Armii Kraków i Karpaty. Zadał niemieckiemu XXII Korpusowi Pancernemu ciężkie straty w bitwach pod Jordanowem, Wiśniczem, Łańcutem i Rzeszowem. Od piętnastego września walczył po raz kolejny w obronie Lwowa, jednak już 18 września, po najeździe sowieckim na Polskę wykonując rozkazu Naczelnego Wodza zmuszony był wraz z całą jednostką przerwać walkę z Niemcami i wobec nadciągających jednostek szybkich Armii Czerwonej przekroczyć granicę polsko-węgierską na Przełęczy Tatarskiej.

15 listopada 1939, w uznaniu zasług, otrzymał awans do stopnia generała brygady. Nie zatrzymywany przez władze węgierskie, 21 października 1939 Maczek przedostał się do Francji. Tam otrzymał przydział na dowódcę ośrodka wojskowego w Coёtquidan. Z powodu trudności czynionych przez władze francuskie nie udało mu się w pełni utworzyć planowanej dywizji pancernej. Faktycznie z całej dywizji do maja 1940 uformowano niecałą brygadę. Po agresji niemieckiej w czerwcu 1940, Maczek na czele odtworzonej 10 Brygady Kawalerii Pancernej walczył na froncie w Szampanii. Na skutek niewykonalnego rozkazu dowództwa o zajęciu Montbard i mostów na Kanale Burgundzkim, resztki brygady Maczka zostały odcięte. Generał wydał rozkaz o zniszczeniu sprzętu i przebił się wraz z pół tysiącem swych żołnierzy do Marsylii. Stamtąd w przebraniu Araba przez Tunis, Maroko, Portugalię i Gibraltar dotarł do Szkocji. Zaraz po przybyciu do Londynu, w październiku 1940, Maczek otrzymał order Virtuti Militari za męstwo w walkach we Francji oraz przydział na stanowisko dowódcy 2 Brygady Strzelców, którą przekształcono z powrotem w 10 Brygadę Kawalerii Pancernej, a w lutym 1942 – w 1 Dywizję Pancerną. 1 sierpnia 1944 dywizja wylądowała w Normandii, w pobliżu Caen. W składzie 2 Korpusu Kanadyjskiego, gen. Maczek dowodził swą dywizją w zwycięskiej bitwie pod Falaise, gdzie zdecydowana obrona Mont Ormel (Wzgórze 262 znane też jako "Maczuga") przez jego dywizję uniemożliwiła większej grupie rozbitków 7 Armii wydostanie się z kotła. 8 sierpnia 1944 roku ruszyło natarcie wzdłuż szosy Caen-Falaise. W ciągłych walkach z Wehrmachtem, gen. Maczek prowadził dywizję w kierunku Belgii i Holandii. Wyzwolił m.in. Ypres, Gandawę i Passchendale. Dzięki znakomitemu manewrowi oskrzydlającemu, po ciężkich walkach Maczkowi udało się wyzwolić Bredę bez strat wśród ludności cywilnej. 26 marca 1945, pod Łukiem Triumfalnym w Paryżu został odznaczony Komandorią Krzyża Legii Honorowej. 4 maja 1945 dywizja dotarła do Wilhelmshaven, gdzie generał przyjął kapitulację dowództwa twierdzy, bazy Kriegsmarine, floty "Ostfriesland", resztki dziesięciu dywizji piechoty oraz 8 pułków piechoty i artylerii. 1 czerwca 1945 został awansowany do stopnia generała dywizji. W dniu 19 maja 1945 roku w miasteczku niemieckim Haren, wcześniej zdobytym przez 1 Dywizję Pancerną, położonym w Dolnej Saksonii, gen. Stanisław Maczek i jego żołnierze, na wniosek kolegów z II Korpusu Kanadyjskiego, stworzyli tymczasowe miejsce zamieszkania dla Polaków, jeńców byłych niemieckich obozów, żołnierzy którzy nie mieli dachu nad głową. W miasteczku mieszkało ok. 5000 Polaków, w tym 1728 kobiet, dziewczyn uczestniczek Powstania Warszawskiego, więzionych w obozie Stalagu VI w Oberlangen. Miasteczko początkowo nosiło nazwę Lwów, nazwę Maczków nadał miasteczku gen. Tadeusz Bór-Komorowski. W Maczkowie były polskie nazwy ulic: Jagiellońska, Legionów, Mickiewicza, Łyczakowska.

Stanisław Maczek po zakończeniu wojny pozostał na emigracji w Edynburgu w Wielkiej Brytanii. Od września 1945 dowodził jednostkami polskimi, które pozostały w Wielkiej Brytanii aż do ich demobilizacji. 26 września 1946 r. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, kierowany przez komunistów, pozbawił Maczka obywatelstwa polskiego i stopnia generała. Pozbawiony świadczeń przysługujących żołnierzom alianckim, rozpoczął pracę jako sprzedawca, a następnie barman w restauracji hoteli prowadzonych wówczas przez polskich emigrantów: "Dorchester" i "Learmonth" w Edynburgu. Na wniosek ponad 40 000 mieszkańców Bredy generałowi przyznano honorowe obywatelstwo Holandii. 11 listopada 1990 r. został awansowany przez prezydenta RP na uchodźstwie do stopnia generała broni. W 1994 został kawalerem Orderu Orła Białego. Zmarł w Edynburgu. Pochowany został na cmentarzu żołnierzy polskich w Bredzie. Od 5 sierpnia 2000 jego imię nosi 10 Brygada Kawalerii Pancernej w Świętoszowie. Stanisław Maczek upamiętniony został m.in. popiersiem, które stoi w parku im. Henryka Jordana w Krakowie – odsłoniętym 5 czerwca 2010.

1 Dywizja Pancerna: utworzona w II 1942, kontynuowała tradycje 10 Brygady Kawalerii walczącej w kampanii wrześniowej 1939 roku i 10 Brygady Kawalerii Pancernej walczącej w kampanii francuskiej, w czasie walk na kontynencie (1944-1945) składała się z dwóch brygad: 10 Brygady Kawalerii Pancernej i 3 Brygady Strzelców, pułku rozpoznawczego jakim był 10 Pułk Strzelców Konnych oraz jednostek dywizyjnych jak pułki artylerii, saperzy, łączność itd.  

Artykuły powiązane:

Bolesław Kozub z Racławic

Bolesław Kozub urodził się 13 sierpnia 1915 roku w miejscowości Racławice, położonej w gminie Jerzmanowice-Przeginia. Na początku lat 20-tych rozpoczął naukę w szkole podstawowej w rodzinnych Racławicach, następnie kontynuował naukę w Paczółtowicach, by ukończyć edukację na poziomie podstawowym w Olkuszu. Po ukończeniu szkoły, w 1931 roku, Bolesław Kozub rozpoczął praktykę, a następnie pracę w zakładzie wędliniarskim w Krakowie przy ul. Grodzkiej. Do służby w Wojsku Polskim wstąpił na początku 1938 roku. 20 stycznia otrzymał mundur wojskowy.

Bolesława Kozuba przydzielono do 1 Batalionu Mostów Kolejowych, który zajmował koszary Żółkiewskiego przy ulicy Montelupich w Krakowie. Zadaniem Batalionu było zapewnienie sprawnego funkcjonowania linii kolejowych w warunkach wojennych. Ze względu na kluczowe znaczenie tego zadania dla armii, kierowano do Batalionu rekrutów, którzy odznaczali się inteligencją oraz mieli ukończoną szkołę.Rekrutów poddawano - oprócz zwyczajnego szkolenia wojskowego - specjalnemu treningowi w zakresie umiejętności inżynieryjnych. Ćwiczenia odbywały się m.in. na poligonie na krakowskich Grzegórzkach. Po trzech miesiącach służby, Bolesław Kozub złożył przysięgę wojskową, zaś 3 maja 1938 r. uczestniczył wraz z całą jednostką w paradzie zorganizowanej na Błoniach z okazji święta Konstytucji 3 Maja. Jesienią 1938 roku otrzymał awans na starszego szeregowego, a po ukończeniu batalionowej szkoły podoficerskiej został mianowany kapralem. W końcu sierpnia 1939 roku w obliczu zbliżającej się wojny, rozpoczęła się mobilizacja Wojska Polskiego. W jednostce Bolesława Kozuba przygotowania rozpoczęto popołudniem 28 sierpnia.

1 września 1939 rozpoczęła się II wojna światowa, tego samego dnia lotnictwo niemieckie zaatakowało koszary przy ul. Montelupich, w których stacjonowała jednostka Bolesława Kozuba. Naloty powtórzyły się następnego dnia, a 3 września rozpoczęła się ewakuacja jednostki przez Bochnię i Stanisławów. 17 września 1939 Polskę zaatakował Związek Sowiecki, ofensywa Armii Czerwonej była bardzo szybka, Bolesław Kozub wspomina, że „już pod wieczór widać było błyski radzieckiej artylerii”. 18 września cywilnym pociągiem ewakuowano żołnierzy w stronę granicy węgierskiej. „Trudno opisać, jak się człowiek czuje opuszczając swój kraj, nie wiedząc, czy wróci w ogóle do kraju” wspominał Bolesław Kozub. Po siedmiodniowej podróży pociąg z polskimi żołnierzami dotarł do Budapesztu, a stamtąd do miejscowości Nagykanizsa, leżącej 18 kilometrów od granicy z Jugosławią. Tam znajdowało się miejsce internowania Polaków. Bolesław Kozub został umieszczony w obozie zorganizowanym w szpitalu z czasów I wojny światowej. Warunki pobytu były trudne, jednak Węgrzy odnosili się do Polaków dobrze. Niedługo po tym, jak Bolesław Kozub przybył do obozu, rozpoczął się zorganizowany przerzut polskich żołnierzy do Wojska Polskiego, które tworzyło się we Francji. Początkowo internowani cieszyli się swobodą i mogli wychodzić z obozu samodzielnie, potem jednak mogli to robić jedynie pod eskortą. Jednak dzięki przychylności Węgrów, którzy nie byli restrykcyjni, ucieczki przebiegały sprawnie.  Bolesław Kozub zbiegł z obozu 13 kwietnia 1940 roku. Tego dnia razem z kompanią wyszedł na spacer poza obóz. Uciekinierzy pod płaszczami mieli cywilne ubrania brytyjskich konduktorów przekazane przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż. Podczas wędrówki oddalili się oni od grupy i trafili do cywilnego obozu, gdzie otrzymali dokumenty (Bolesław Kozub przyjął nazwisko Ciesielski) oraz jugosławiańskie pieniądze. Po dotarciu do przygranicznej stacji kolejowej, gdzie czekał na Polaków pociąg, żołnierze ukryli się w stercie węgla i w tej kryjówce przejechali przez granicę. Było to 14 kwietnia. Po ucieczce Bolesław Kozub udał się do Zagrzebia, gdzie znajdował się polski konsulat. W Zagrzebiu spędził cztery dni, a następnie przedostał się do Francji przez Triest, Wenecję i Turyn.

Francuzi nie odnosili się do Polaków dobrze, żołnierze kwaterowani byli w złych warunkach. Miejscem docelowym wędrówki były okolice Angers, gdzie formowano jednostkę saperską. Po dotarciu na miejsce, Bolesław Kozub otrzymał wyposażenie - składał się na nie stary mundur („wstyd było chodzić” - wspominał), a także przestarzały karabin jednostrzałowy. Jednak dzięki położeniu blisko Loary, żołnierze mieli możliwość intensywnego szkolenia. Po inwazji Niemiec na Francję 10 maja 1940 roku i szybkiej przegranej Francuzów, 14 czerwca naczelne dowództwo zdecydowało o ewakuacji części oddziałów do Wielkiej Brytanii. Bolesław Kozub 17 czerwca rozpoczął wraz z towarzyszami wędrówkę w kierunku Atlantyku. Pierwszego dnia ewakuacji pokonali oni aż 40 kilometrów, potem jednak udało się żołnierzom wsiąść do pociągu. Ewakuacja pociągiem odbywała się w niezwykle dramatycznych okolicznościach, lecz w końcu udało się Polakom dostać do Bordeaux., a następnie przez Bayonne, Biarritz aż do portu St. Jean de Lure na południu Francji, tuż przy granicy z Hiszpanią. Z tego portu Bolesław Kozub w nocy z 21 na 22 czerwca 1940 r. dostał się na polski transportowiec m/s „Batory”, który ewakuował stamtąd tych polskich żołnierzy, którzy zdołali się przedrzeć.

Z ewakuowanych z Francji żołnierzy stworzono lub zreorganizowano kilka jednostek wojskowych; te zaś tworzyły I Korpus Polski. Dopiero w późniejszym okresie rozpoczęto tworzenie dwóch największych związków taktycznych WP, czyli 1 Dywizji Pancernej i 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Pan Bolesław został przydzielony do 1 kompanii 1 Batalionu Saperów, który został sformowany 30 czerwca 1940 r. oraz przebazowany do miasta Crawford, a następnie (20 lipca 1940 r.) do Johnstone, gdzie 6 sierpnia obie kompanie otrzymały nowe angielskie umundurowanie. Z powodu dużego zagrożenia inwazją niemiecką Wojsko Polskie zostało przemieszczone do Szkocji. Bolesław Kozub wraz ze swoją jednostką saperów budowali tam umocnienia przeciwdesantowe „Gdzie było tylko nieco płaskiego terenu stawialiśmy slupy uniemożliwiające lądowanie niemieckich szybowców, budowaliśmy też wzdłuż wybrzeża betonowe bloki, stawialiśmy zasieki z drutu kolczastego i pola minowe. Ja z kolegą otrzymaliśmy zadanie pomalowania kilku bunkrów w maskujące kolory”.

W lutym 1941 roku jednostkę pana Bolesława przeniesiono do Arhroath, gdzie budowano stanowiska artylerii przeciwlotniczej i karabinów maszynowych. Należy zaznaczyć jeszcze jeden fakt - w listopadzie 1941 r. 1 kompania 1 batalionu saperów została przemianowana na 11 kompanię saperów i z tą nazwą funkcjonowała do końca wojny.

W sierpniu 1941 r. pojawiły się w Naczelnym Dowództwie PSZ koncepcje przeorganizowania I Korpusu w zgrupowanie pancerno - motorowe. Miało to zwiększyć siłę polskiej armii i odpowiadać wymogom nowoczesnej wojny.  Wielkim orędownikiem motoryzacji był gen. Stanisław Maczek, najwybitniejszy z polskich dowódców wojsk pancernych. Ostatecznie zdecydowano się w pierwszej kolejności na sformowanie dywizji pancernej. 25 lutego 1942 r. gen. Władysław Sikorski wydał rozkaz nakazujący sformowanie 1 Dywizji Pancernej. W jej skład miał wejść także Batalion Saperów I Korpusu Polskiego, w którym służył Bolesław Kozub. W początkowym okresie dotkliwie brakowało sprzętu i kadry, dlatego też postanowiono w pierwszej kolejności przeszkolić specjalistów. Pan Bolesław został przydzielony do dywizji na jesieni 1942 r. i od razu rozpoczął specjalistyczne szkolenie.

Latem 1943 roku 1 Dywizja Pancerna została przebazowana ze Szkocji do Anglii na manewry, trwające 4 miesiące: „pojazdy przemalowano na kolor pustynny i całe dnie spędzaliśmy na forsownych ćwiczeniach z udziałem lotnictwa”. W I połowie 1944 r. dywizja została wyposażona w najnowocześniejszy sprzęt: czołgi typu M4 Sherman i Cromwell. Sprzętu było bardzo dużo: „wszystko nowe dostajemy - od buta, i [też] sprzęt - dywizja pancerna - 4 8000 pojazdów!”. 14 kwietnia 1944 roku dywizja ruszyła do Londynu; po drodze przeprowadzono jeszcze tygodniowe manewry z dywizją kanadyjską. 28 lipca dywizja po wejściu na pokład statków, skierowana została ku wybrzeżu Francji. Po lądowaniu pod ostrzałem niemieckim, rozpoczął się marsz wyzwalający kolejne kraje spod okupacji niemieckiej.

Bolesław Kozub brał udział w kluczowej dla ofensywy alianckiej zwycięskiej bitwie pod Falaise. Po krótkim odpoczynku żołnierze przystąpili do budowy przepraw przez Sekwanę. Udało się im ukończyć przeprawę w ciągu 28 godzin. Była to druga aliancka przeprawa, dlatego otrzymała nr 2, a nazwano ją „Warszawa”. 1 Dywizja Pancerna brała udział w wyzwalaniu Francji, Belgii i Holandii, gdzie wyzwoliła miasto Breda - w dowód wdzięczności władze miasta nadały wszystkim Polakom honorowe obywatelstwo miasta. Po wyparciu Niemców odbyła się defilada oddziałów, które akurat nie były zaangażowane w trwającą nieustanie walkę z niemieckimi siłami. Wówczas również odczytano listę uhonorowanych Krzyżem Walecznych - znalazł się na niej też Bolesław Kozub. 8 kwietnia 1945 ruszyła ofensywa aliancka. Po zaciekłej walce siły sprzymierzone osiągnęły granice III Rzeszy. Dywizja gen. Maczka brała udział m.in. w natarciu na miasto Hengdo, wyzwoliła Ashendorf oraz obóz koncentracyjny w Obelangen, gdzie więziono Polki - uczestniczki Powstania Warszawskiego oraz żołnierki Armii Krajowej. Wówczas pojawiła się możliwość wyjazdu na urlop. Skorzystał z niej Bolesław Kozub, który wrócił do Wielkiej Brytanii, by 3 maja 1945 wziąć ślub ze swoją narzeczoną, Kathleen. Podczas ich miesiąca miodowego zakończyła się II wojna światowa.

Nie oznaczało to jednak jeszcze powrotu do normalnego życia - Bolesław Kozub wraz ze swoją jednostką stacjonował w okolicy Ashendorf w Niemczech do kwietnia 1947, dosłużywszy się stopnia plutonowego.

Artykuły związane z Bolesławem Kozub:

Stanisław Maczek - I Dywizja Pancerna

Ja, Bolesław Kozub (1) - Ostaniec 2001, Nr 8 (82)

Ja, Bolesław Kozub (2) - Ostaniec 2001, Nr 9 (83)

Ja, Bolesław Kozub (3) - Ostaniec 2001, Nr 10 (84)

Ja, Bolesław Kozub (4) - Ostaniec 2001, Nr 11 (85)

Ja, Bolesław Kozub (5) - Ostaniec 2001, Nr 12 (86)

Ja, Bolesław Kozub (6) - Ostaniec 2002, Nr 1 (87)

Ja, Bolesław Kozub (7) - Ostaniec 2002, Nr 3 (89)

Ja, Bolesław Kozub (8) - Ostaniec 2002, Nr 4 (90)

Ja, Bolesław Kozub (9) - Ostaniec 2002, Nr 6 (92)

Ja, Bolesław Kozub (10) - Ostaniec 2002, Nr 8 (94)

Ja, Bolesław Kozub (11) - Ostaniec 2002, Nr 9 (95)

Ja, Bolesław Kozub (12) - Ostaniec 2002, Nr 10 (96)

Ja, Bolesław Kozub (13) - Ostaniec 2003, Nr 3 (101)

Śladami bohatera - Ostaniec 2003, Nr 5 (103)

Bolesław Kozub u młodzieży śląskiej - Ostaniec 2008, Nr 5 (163)

Od niepodległości do czwartego rozbioru Polski - Ostaniec 2009, Nr 6 (176)

Armia Krajowa – konspiracyjna organizacja wojskowa stanowiąca część składową Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej podczas II wojny światowej, będąca zarazem siłą zbrojną Polskiego Państwa Podziemnego. AK była sukcesorem Służby Zwycięstwu Polski, założonej w Warszawie nocą 26/27 września 1939 r. z upoważnienia Naczelnego Wodza Marszałka Rydza-Śmigłego, oraz Związku Walki Zbrojnej utworzonego uchwałą Rady Ministrów z 13 listopada 1939 r. Na przełomie grudnia 1939 i stycznia 1940 r. ZWZ zaczął przejmować struktury SZP. Od początku swego istnienia miała być "organizacją jednolitą, jedyną działającą na terenie Kraju, ... ogólnonarodową, ponadpartyjną i ponadstanową, skupiającą w swych szeregach, bez względu na różnicę przekonań politycznych i społecznych, wszystkich prawych Polaków, pragnących walczyć orężnie z okupantami". Celem SZP-ZWZ-AK była, zgodnie z deklaracją ideową SZP z listopada 1939: walka "nie tylko o Polskę ale i o wolnego człowieka w wolnej Europie. W walce tej sprzymierzeńcami są nam nie tylko walczące wespół z nami państwa zachodnie […] ale również opinia całego cywilizowanego świata. Wrogami naszymi są wszelkie ideologie totalistyczne, a dzisiaj w pierwszym rzędzie hitleryzm i bolszewizm."
Kolejnymi dowódcami SZP-ZWZ-AK byli: Dowódca Główny SZP: gen. bryg. Michał Karaszewicz-Tokarzewski "Torwid" (27 IX – XI 1939), Komendanci Główni ZWZ: gen. broni Kazimierz Sosnkowski (13 XI 1939 – 29 VI 1940), gen. bryg. Stefan Rowecki (od 30 VI 1940), Dowódcy AK (Komendanci Sił Zbrojnych w Kraju): gen. bryg. Stefan Rowecki "Grot" (aresztowany 30 VI 1943), gen. Tadeusz Komorowski "Bór" (od 5 X 1944 w niewoli niemieckiej), gen. bryg. Leopold Okulicki "Niedźwiadek" (wyznaczony przez gen. Komorowskiego 1 X 1944, formalnie od 21 XII 1944 do rozwiązania AK 19 I 1945). Centralnym aparatem dowodzenia AK był Sztab Komendy Głównej który tworzyły Oddział I (zajmujący się sprawami organizacyjnymi, personalnymi, odtwarzaniem sił zbrojnych), Oddział II (spr. wywiadu i kontrwywiadu), Oddział III (spr. operacyjne, szkoleniowe), Oddział IV (spr. kwatermistrzowskie), Oddział V-O (łączności operacyjnej - radiowej i lotniczej), Oddział V-K (łączności konspiracyjnej), Oddział VI (Biuro Informacji i Propagandy, tzw. BIP), Oddział VII (spr. finansów i kontroli), Kierownictwo Dywersji – Kedyw (spr. walki bieżącej), Szefostwo Biur Wojskowych (sieć administracyjna tworzona na okres działań powstańczych). Szefem Sztabu KG AK byli kolejno: płk Janusz Albrecht (VI 1940 - VII 1941), płk/gen. Tadeusz Pełczyński „Grzegorz”, (VII 1941 – IX 1944), będący równocześnie zastępcą Komendanta Głównego AK (formalnie od IX 1943), płk Janusz Bokszczanin (X 1944 – I 1945).

Sieć organizacyjna AK w roku 1944 składała się z obszarów (kilka okręgów czyli przedwojennych województw), okręgów które dzieliły się na inspektoraty, obwody (czyli powiaty), rejony i placówki (obejmujące jedną lub kilka gmin). W 1944 r. istniały obszary: Warszawski (okręg Warszawa-miasto, podokręgi Zachód, Wschód, Mazowsze), Zachodni (okręgi Poznań i Pomorze), Lwowski (okręgi Lwów, Stanisławów, Tarnopol) oraz okręgi podległe bezpośrednio KG: Kielce-Radom, Łódź, Kraków, Śląsk, Lublin, Białystok, Polesie, Wołyń, Wilno, Nowogródek. Siatki organizacyjne AK istniały również w obozach jenieckich i obozach koncentracyjnych. Początkowo przyjmowano założenie, że ZWZ będzie organizacją kadrową jednak już od 1941 stawała się coraz bardziej masową armią podziemną. Działo się to na skutek akcji scaleniowej do przeprowadzenia której pierwsze pełnomocnictwa dla płk Roweckiego jako Komendanta okupacji niemieckiej wystawili już 8 II 1940 Komendant Główny gen. K.Sosnkowski i Naczelny Wódz gen. W.Sikorski. W wyniku tej akcji do wiosny 1944 AK liczyła 8920 plutonów liczących od 25 do 50 ludzi co dawało ok. 350 – 380 tys. żołnierzy. Podporządkowano KG ZWZ-AK m.in. Gwardię Ludową Polskiej Partii Socjalistycznej [w konspiracji występującej jako Wolność Równość Niepodległość - WRN] (od I 1940), Organizację Orła Białego (od II 1940), Polskę Niepodległą (od 20 II 1942), Organizację Wojskową „Unii”(od III 1942), Narodową Organizację Wojskową (od XI 1942), Tajną Organizację Wojskową (od 16 III 1943), Bataliony Chłopskie (od 30 V 1943), Kadrę Polski Niepodległej (od 18 VI 1943), Narodowe Siły Zbrojne (formalnie od III 1944, faktycznie nigdy w pełni nie wcielone). Przedstawiciele AK uczestniczyli wraz z przedstawicielami Delegatury Rządu RP na Kraj w rozmowach z Polską Partią Robotniczą i jej Gwardią Ludową w II 1943. Deklarowaną wolę wstąpienia GL PPR do AK Dowództwo AK uznawało za chęć przeniknięcia w szeregi AK. Akcja scaleniowa nie została zakończona do wybuchu Powstania Warszawskiego, a po jego upadku zmieniona sytuacja polityczna sprawiła, że straciła pierwotny sens. Spośród ważnych organizacji uznających formalnie zwierzchnictwo legalnych władz RP nie podporządkowała się Dowództwu AK, oprócz NSZ, Polska Armia Ludowa. Scalane organizacje zachowywały własne oblicze, miały m.in. prawo do kolportażu we własnych szeregach prasy politycznej. Warunkiem było jednak uznanie konstytucyjnych władz Rzeczypospolitej i prymat wspólnej walki o niepodległość pod jednolitym dowództwem.

Plan działania AK przewidywał trzy fazy: konspirację, powstanie powszechne i odtwarzanie Sił Zbrojnych. Wszystkie działania ZWZ-AK miały prowadzić do przygotowania narodu na okres powstania. W związku z tym w I fazie kładziono nacisk na: szkolenie kadr, informowanie własnego społeczeństwa o sytuacji politycznej oraz kształtowanie jego właściwych postaw (z AK związanych było ok.1000 pism konspiracyjnych), propagandę w stosunku do przeciwnika (akcja „N” w stosunku do Niemców i propaganda antykomunistyczna), wywiad na rzecz aliantów, sabotaż i dywersję oraz samoobronę przed zdrajcami. Równocześnie przygotowywano struktury administracji cywilnej i wojskowej na okres po wybuchu powstania. Dla celów ochrony obiektów wojskowych, użyteczności publicznej, przemysłowych, komunikacyjnych oraz przeciwdziałania dywersji wojskowej i politycznej podczas i po opanowaniu terenu w czasie powstania tworzono pododdziały Wojskowej Służby Ochrony Powstania (WSOP). W celu ochrony przed dekonspiracją wprowadzono jako zasadę oddzielenie przygotowań powstańczych od działalności bieżącej, zwłaszcza akcji bojowej. W KG ZWZ-AK opracowano dwa plany powstania powszechnego znane jako Raport Operacyjny 54 (zakończony 5 II, dotarł do Londynu 25 VI 1941) i Raport Operacyjny 154 (zakończony 8 IX 1942, w Londynie 22 III 1943). Na skutek zmiany sytuacji politycznej po zerwaniu stosunków dyplomatycznych między rządem Polski i ZSRR odstąpiono od planów powstania w przewidywanym przez oba plany wymiarze, na rzecz „wzmożonej operacji sabotażowo-dywersyjnej” w okresie przetaczania się frontu sowiecko-niemieckiego przez terytorium Polski, która przybrała później nazwę operacji „Burza”. Po opanowaniu terenu miała nastąpić trzecia faza działalności AK jaką było odtwarzanie Sił Zbrojnych (OSZ). Jego celem było zorganizowanie „wojska, które będzie zdolne przeciwstawić się nieprzyjacielowi i wytyczyć granice Państwa”. Oparto je o strukturę, organizację i dyslokację Wojska Polskiego sprzed 1 IX 1939. Zamierzano odtworzyć w dwóch fazach 31 dywizji piechoty, 8 brygad kawalerii i jedną brygadę pancerno-motorową. Ponieważ od jesieni 1943 r. w terenie większość pułków miała już rozbudowane zawiązki oddziały partyzanckie zaczęły używać numeracji przedwojennych pułków. Mimo odstąpienia od planów powstania powszechnego wiele elementów planu OSZ zrealizowano w czasie „Burzy” i w walce o Warszawę. Po przeniesieniu Komendy Głównej ZWZ do Warszawy w czerwcu 1940 w Sztabie Naczelnego Wodza, głównie z dawnych pracowników KG ZWZ, powstał specjalny Oddział VI ds. łączności z krajem. Zajmował się on całokształtem spraw łączności (radiowej, kurierskiej i lotniczej) i współpracy z krajem, w tym m.in. zorganizował i kierował Główną Bazą Przerzutową we Włoszech oraz szkolił tzw. cichociemnych.
W okresie konspiracji uregulowano współpracę między strukturami wojskowymi a konspiracyjnym Związkiem Harcerstwa Polskiego noszącym kryptonim Szare Szeregi. Rozkazy Komendanta Głównego AK z 16 III 1942 i 20 III 1944 dawały im znaczną autonomię organizacyjną i podkreślały ich misję wychowawczą. Harcerze najstarszego szczebla organizacyjnego Szarych Szeregów tzw. Grup Szturmowych (liczący pow.18 lat) włączono do Kedywu, w skład którego weszły dwa harcerskie bataliony: „Parasol” i „Zośka”.
Akcja sabotażowo-dywersyjna miała być jednym z głównych przejawów działalności organizacji wojskowej w kraju w okresie poprzedzającym powstanie. Bieżącą dywersją bojową miał się zajmować utworzony w IV 1940 Związek Odwetu, przekształcony w XI 1942 (formalnie 22 I 1943) w Kierownictwo Dywersji (Kedyw). Taktyka ich walki określana jako walka ograniczona miała być wg koncepcji KG AK w znacznym stopniu zależna od sytuacji na frontach, a krzywa jej nasilenia miała wznosić się w sposób ciągły w miarę czasu trwania wojny, w miarę zużywania się niemieckich sił, w miarę zbliżania się ostatecznych rozstrzygnięć wojennych, aby w końcowym momencie przekształcić się w spontaniczny wysiłek powstania powszechnego, który ostatecznie przybrał formę „Burzy”. Aby ustrzec polską ludność cywilną od spowodowanych własną dywersją represji, co było jednym z motywów tzw. walki ograniczonej, starano się także przeprowadzać akcje poza terytorium państwa polskiego. Był to jeden z motywów powstania grupy dywersyjnej „Wachlarz”, działającej, w okresie IX 1941 – przełom 1942/43, na kresach i poza granicami wschodnimi RP. Walka ograniczona obejmowała m.in. akcje dywersyjne na kolei, akcje odbijania więźniów, zamachy na czołowych przedstawicieli aparatu okupanta, zamachy bombowe w Rzeszy, akcje ekspropriacyjne celem zdobycia środków finansowych. Całość walki bieżącej koordynowało Kierownictwo Walki Konspiracyjnej (istniejące od I 1943), które po połączeniu z koordynującym całość walki cywilnej - oporu społecznego Kierownictwem Walki Cywilnej (utw. w IV 1941) w VII 1943 przyjęło nazwę Kierownictwo Walki Podziemnej. Od początku 1943 na bazie kadry tworzonego Kedywu zaczęły powstawać zalążki oddziałów partyzanckich AK. W końcu 1943 istniało już ok. 60 oddziałów partyzanckich AK. Zajmowały się one m.in. ochroną radiostacji, ochroną zrzutów, samoobroną ludności cywilnej (zwłaszcza na kresach wschodnich), zwalczaniem bandytyzmu. Od początku 1944 w związku z przygotowaniami do „Burzy”, która rozpoczęła się w lutym, rozpoczęto tworzenie większych oddziałów m.in. na Wołyniu (27 DP), Polesiu (30 DP), Wileńszczyźnie i Nowogródczyźnie, Lubelszczyźnie (3 i 9 DP), Podokręgu Wschodnim Obszaru Warszawskiego (8 DP) i na Kielecczyźnie (2 i 7 DP). Od 13 IV 1944 oddziałom AK ujawniającym się w ramach operacji „Burza” nadawano nazwy dywizji i pułków WP sprzed 1939, od 29 III 1944 wydawano komunikaty o działaniach bojowych. W miarę przesuwania się frontu wschodniego kolejne okręgi AK włączały się do „Burzy”. I tak od poł. III do poł. IV 1944 oddziały 27 Wołyńskiej DP AK współdziałały w walkach o Kowel z oddziałami Armii Czerwonej, między 7 a 13 VII najpierw samodzielnie, a następnie wraz z Armią Czerwoną, wileńskie i nowogródzkie oddziały AK uczestniczyły w walkach o Wilno, podobnie w dniach 23-27 VII oddziały AK uczestniczyły w walkach o Lwów. Podobne działania AK miały miejsce na Polesiu, Lubelszczyźnie, Podlasiu, Kielecczyźnie i wschodnich inspektoratach Okręgu Krakowskiego. Niestety po początkowym współdziałaniu Sowieci aresztowali z reguły dowódców i żołnierzy AK (17 VII pod Wilnem, 31 VII we Lwowie), wcielano ich do Armii Berlinga lub rozbrajano. Dowództwo AK starało się za wszelką cenę nie dopuszczać do walk z Armią Czerwoną. W trakcie trwania Powstania 29 VIII Wielka Brytania i USA uznały prawa kombatanckie żołnierzy AK, a 3 IX uczynili to również Niemcy. 14 VIII Dowódca AK wezwał jednostki AK do marszu na pomoc Warszawie. „Burza” trwała zasadniczo do 26 X 1944, kiedy to po upadku Powstania Warszawskiego p.o. Dowódcy AK gen. L.Okulicki wydał rozkaz wstrzymujący realizację „Burzy” na okres zimowy i nakazujący ograniczyć walkę do dywersji i ochrony ludności polskiej. W związku z ofensywą Armii Czerwonej rozpoczętą 12 I 1945, która w krótkim czasie miała doprowadzić do zajęcia całego terytorium RP, co oznaczało zmianę okupacji niemieckiej na sowiecką, w celu ułatwienia pracy nowej konspiracji „Nie” Dowódca AK 19 I 1945 rozwiązał Armię Krajową.

Założeniem dowództwa AK było opanowanie Warszawy przed spodziewanym wkroczeniem oddziałów Armii Czerwonej. Po jego opanowaniu, a przed wkroczeniem Sowietów zamierzano skoncentrować oddziały AK w jednym rejonie. Sowieci, albo musieliby uznać władzę Delegatury Rządu i AK w Warszawie, albo musieliby siłą zająć stolicę. Rozmowy z dowództwem sowieckim miano prowadzić we własnych siedzibach. Przyjmowano zasadę, że najpierw ujawnia się Okręgowy Delegat Rządu i dowódca Okręgu Warszawskiego AK, a dopiero w drugiej kolejności Delegat Rządu i Komendant Sił Zbrojnych w Kraju.

Po opanowaniu kraju przez Armię Czerwoną Sowieci oraz ich poplecznicy rozpoczęli systematyczną likwidację struktur wojskowych i cywilnych Polskiego Państwa Podziemnego. Wobec tego kierownictwo polityczne Polski Podziemnej podjęło próby rozmów, które zostały wykorzystane przez Stalina do aresztowania większości przywódców politycznych. Zostali oni podstępnie aresztowani 27-28 III 1945 w Pruszkowie pod Warszawą, przewiezieni do Moskwy i osądzeni w „procesie szesnastu” 18-21 VI 1945.

Wobec powyższych faktów 1 VII 1945 w Krakowie zdecydowano o rozwiązaniu struktur cywilnych – Rady Jedności Narodowej i Delegatury Rządu – Polski Podziemnej oraz podjęciu próby kontynuacji walki o niepodległość Polski i wolności obywatelskie pokojowymi, politycznymi metodami. 

Opracował: WB