Gleba

Hałas pochodzenia antropogenicznego występujący w środowisku można podzielić na: hałas przemysłowy, komunikacyjny i komunalno – bytowy. Hałas emitowany przez podmioty gospodarcze o charakterze przemysłowym jest szczególnie uciążliwy dla mieszkańców domów zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie zakładów. W związku z obowiązującymi przepisami zachodzi konieczność ograniczania emisji ponadnormatywnego hałasu, do obszaru, do którego podmiot ma tytuł prawny. Stosunkowo niewielka ilość „zakładów przemysłowych” znajdujących się na terenie gminy i niewielka ich presja akustyczna pozwala stwierdzić, że ich bezpośredni wpływa daję się odczuć wyłącznie w bezpośrednim sąsiedztwie.

Hałas komunikacyjny powodowany jest głównie przez drogę krajową nr 94 Kraków - Katowice oraz drogę wojewódzką nr 773. Analiza zagrożenia hałasem drogowym, wskazuje, że poziom emisji hałasu w bezpośrednim sąsiedztwie źródła (1 m od krawędzi jezdni) dla większości dróg o znaczeniu ponadregionalnym przekracza poziom 70 dB w porze dziennej, dochodząc dla arterii najbardziej hałaśliwych do poziomu 80dB. Głównym źródłem tego hałasu na terenie gminy jest droga nr 94. Z pomiarów wynika, iż poziom dźwięku Leq bezpośrednio przy drodze (1m) wynosi 75.0 – 82.0 dB, natomiast maksymalny poziom dźwięku osiąga wartość 93 – 96 dB(A) daje to, w odległości 1m od skraju jezdni, przekroczenia rządu 5 – 25 dB, w zależności od przyjętych wartości dopuszczalnych [Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29.07.2004 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 178, poz.1841)].

Jednakże zasięg przekroczeń wartości dopuszczalnych jak również ewentualnych przekroczeń wartości progowych [ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 09.01.2002 r. w sprawie wartości progowych poziomów hałasu [Dz. U. Z 2002 r. nr 8 poz 81)] dla poszczególnych tras jest trudny do przedstawienie z uwagi na istniejące uregulowania prawne. Z uwagi na powiązanie wartości dopuszczalnej z charakterem zagospodarowania przestrzennego nawet na niewielkim odcinku drogi, dopuszczalne wartości poziomu hałasu mogą zmieniać się kilkakrotnie. Nie bez znaczenia jest sąsiedztwo Ojcowskiego Parku Narodowego, które narzuca wysokie standardy na emisję hałasu. Hałas komunalno – bytowy występuje na ternach zabudowy mieszkaniowej. Jego poziom zależy od intensywności i charakteru zabudowy mieszkaniowej. Największy poziom osiąga w centralnych częściach miejscowości. Ze względu na rolniczy charakter Gminy Jerzmanowice – Przeginiaa, nie mam tutaj zbyt dużych skupisk o charakterze zwartej zabudowy mieszkaniowej, lub przemysłowej, dlatego powyższy typ hałasu w zasadzie na stwarza zagrożenia dla mieszkańców gminy.

Na stan zanieczyszczenia powietrza w Gminie Jerzmanowice – Przeginia wpływają emisje zanieczyszczeń pochodzące z aglomeracji krakowskiej, a także zanieczyszczenia lokalne z emisji komunikacyjnych z drogi krajowej Kraków – Olkusz.

W sezonie zimowym zostaje zwiększony poziom zanieczyszczeń na co wpływ ma emisja niska z lokalnych kotłowni czy palenisk indywidualnych, jednakże stwierdzić można , że na terenie gminy brak jest większych źródeł emisji zanieczyszczeń do powietrza.

W 2007 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie przeprowadziła badania na terenach parków narodowych. W tym celu zostało wyznaczonych sześć stacji pomiarowych, z których jedna znajdowała się na obszarze Gminy Jerzmanowice – Przeginia. Stacje te służyły jako punkty pomiarów do badań zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem azotu i dwutlenkiem siarki metodą pasywną na obszarze województwa małopolskiego. Według przeprowadzonych badań wykazano, że w żadnym punkcie nie wystąpiły przekroczenia dopuszczalnych poziomów średniorocznego stężenia dwutlenku siarki i dwutlenku azotu. W tabeli poniżej przedstawiono wyniki pomiarów.

Tabela: Zbiorcze zestawienie średniorocznych stężeń SO2 i NO2 w punktach pomiarowych zlokalizowanych na terenach parków narodowych w 2007 roku

Najwyższe stężenia średnioroczne dwutlenku azotu 8,4 μg/m3 wystąpiły w punkcie Łysa Polana znajdującym się na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego oraz w punkcie znajdującym się na terenie omawianej Gminy – Jerzmanowicach – Lepianka, leżącego na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego. Większe nasilenie emisji zanieczyszczeń, mających charakter typowo komunikacyjny wynika z umiejscowienia tych dwóch punktów w pobliżu ruchu drogowego, gdyż przykładowo punkt Jerzmanowice – Przeginia znajduje się w niedalekiej odległości od drogi krajowej nr 94. Z kolei stężenia średnioroczne dwutlenku siarki kształtowały się na niskim poziomie we wszystkich parkach od 25% poziomu dopuszczalnego w punkcie w Nieznajomej (Babiogórski Park Narodowy) do 68% w punkcie Jerzmanowice – Lepianka (Ojcowski Park Narodowy).

Tabela: Średnioroczne stężenie SO2 i NO2 w parkach narodowych

Ocena jakości powietrza i wynikające z nich działania odnoszone są do obszarów nazywanych strefami, obejmującymi teren całego kraju. Obszar Gminy Jerzmanowice – Przeginia znajduje się w strefie krakowsko-wielickiej.

Tabela: Strefa krakowsko-wielicka

Określając stan jakości powietrza oparto się o „Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2007 roku”. W celu sklasyfikowania danego obszaru pod względem jakości powietrza przyjęto podział na trzy rodzaje stref:

• klasa A – gdy poziom stężeń zanieczyszczeń nie przekracza dopuszczalnych norm,
• klasa B – gdy stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne, ale nie przekracza poziomów dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji,
• klasa C – gdy stężenie zanieczyszczeń przekracza dopuszczalne poziomy powiększone o margines tolerancji.

W wyniku rocznej oceny jakości powietrza dla strefy krakowsko - wielickiej została ustalona klasa C pod względem ochrony zdrowia, natomiast klasa A dla kryteriów ochrony roślin. Ocen poziomu zanieczyszczeń powietrza w poszczególnych strefach województwa małopolskiego wykonano w oparciu o wyniki pomiarów prowadzonych w stanowiskach pomiarowych metodami: automatycznymi, manualnymi i pasywnymi, funkcjonujących zgodnie z wojewódzkim programem monitoringu środowiska. Wyniki klasyfikacji strefy krakowsko – wielickiej przedstawiono w tabeli poniżej.

Tabela: Klasy stresy krakowsko – wielickiej dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia (dla obszarów zwykłych i uzdrowisk) 

Teren Gminy znajduje się w dorzeczach 3 rzek: Rudawy, Prądnika i Białej Przemszy. W dorzeczu Białej Przemszy znajduje się północno – zachodni skrawek gminy, w dorzeczu Prądnika – wieś Sąspów, natomiast pozostała część gminy w dorzeczu Rudawy.

Do rzek tych spływają wody w potoków: do Rudawy m. in. Szklarka wraz z Racławką, do Prądnika – Sąspówka. Rzeka Rudawa stanowi jedno ze źródeł zaopatrzenia w wodę aglomeracji krakowskiej. Największymi zagrożeniami dla stanu czystości jej wód są spływające wraz z wodami opadowymi z obszarów eksploatowanych rolniczo nawozy i środki chemiczne ochrony roślin, nieoczyszczone ścieki i ich zrzuty z wypełnionych szamb.

Podstawa prawna: rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz.U. nr 204, poz.1728). W 2008 przeprowadzona badania w zlewni rzeki Rudawa.

Tabela: Ocena wód ujmowanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia w 2008 roku.

Tabela: Zmiany jakości wód przeznaczonych do spożycia w latach 2004 - 2008

Ustala się trzy kategorie jakości wody, w zależności od wartości granicznych wskaźników jakości wody, które z uwagi na ich zanieczyszczenie muszą być poddane standardowym procesom uzdatniania, w celu uzyskania wody przeznaczonej do spożycia:

1. kategoria A1 — woda wymagająca prostego uzdatniania fizycznego, w szczególności filtracji oraz dezynfekcji;
2. kategoria A2 — woda wymagająca typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji,dekantacji, filtracji, dezynfekcji (chlorowania końcowego);
3. kategoria A3 — woda wymagająca wysoko sprawnegouzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, adsorpcji na węglu aktywnym,dezynfekcji (ozonowania, chlorowania końcowego).

Wody rzeki Rudawka klasyfikują się do kategorii A3, a więc do wód wymagających wysokosprawnego uzdatniania. Ocenę stanu wód dokonana również zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku w sprawie sposobu klasyfikacji jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. Nr 162 poz. 1008). Ocena ta będzie weryfikowana.

• Dane o Jednolitej Części Wód Powierzchniowych (JCWP): Rudawa do Racławki;
• Ocena biologiczna: klasa III;
• Ocena elementów fizykochemicznych wspierających elementy biologiczne: Y – przekroczone wartości graniczne do stanu dobrego i wyższego niż dobry;
• Ocena substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego: N – nie przekraczają;
• Stan/potencjał ekologiczny: stan umiarkowany;
• Stan chemiczny: brak danych
• Stan jednolitych części wód (JCWP) powierzchniowych: zły stan wód.

Według wstępnej oceny, stan wód powierzchniowych jest zły.

Szata roślinna i fauna obszarów należących do Gminy Jerzmanowice – Przeginia, jak i całej Wyżyny Krakowskie już od początku XIX wieku budziły zainteresowanie przyrodników. Swoistą cechą odróżniającą ten obszar od innych regionów naszego kraju jest niezwykłe bogactwo i różnorodność szaty roślinnej oraz fauny, które niejednokrotnie zdumiewają nawet najbardziej doświadczonych przyrodników.

W jurajskich dolinkach występują bowiem obok siebie gatunki górskie i borealno – górskie typowe dla zimnego, wilgotnego klimatu oraz ciepłolubne, kserotermiczne, zwane często stepowymi, reprezentujące element południowy i południowo – wschodni. Cieniste lasy przeplatają się w mozaikowych układach prześwietlonymi słońcem zaroślami i murawami skał wapiennych. Roślinność suchych wierzchowin, wzgórz i zboczy sąsiaduje z bagiennymi łąkami i torfowiskami w dnach dolin. Szczególne bogactwo fauny i flory stosunkowo na niewielkim obszarze ma miejsce na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego z którym bezpośrednio graniczy Gminy Jerzmanowice – Przeginia, a część terenów należących do gminy stanowi otulinę parku.

Współczesny charakter przyrody żywej omawianego terenu ukształtował się pod wpływem wielu czynników, jak np. bardzo zróżnicowana rzeźba terenu oraz duża zmienność warunków podłoża i mikroklimatu, rozwój szaty roślinnej i fauny w epoce lodowcowej i holocenie, a wreszcie działalność gospodarcza człowieka w czasach historycznych.

We florze przeważają gatunki szeroko rozprzestrzenione w północnej i środkowej części Europu oraz Azji. Dużo jest wśród nich roślin o charakterze eurosyberyjskim, np. sosna, jarzębina, majownik dwulistny i inne. Najliczniejsze są jednakże gatunki mające swe centrum w Europie Środkowej. Należy tu większość pospolitych składników flory Wyżyny, np. zawilec gajowy i wiele gatunków drzew: lipa szerokolistna, buk, grab i dąb szypułkowy. Również zdecydowana większość górskiej flory Wyżyny należy do elementu środkowoeuropejskiego. Gatunki rozpowszechnione we wszystkich pasmach tego obszar reprezentują: parzydło leśne, jawor i jodła, natomiast tojad smukły jest przykładem rośliny o charakterze sudecko – karpackim, a żywiec gruczołowaty i tojad mołdawski to subendemity karpackie. Bardzo interesującą, ale nieliczną grupę tworzą gatunki arktyczno – alpejskie, które występują z jednej strony na północy w strefie tundry i lasotundry, z drugiej w górach Europy środkowej. Na obszarze Wyżyny mają one zdecydowanie reliktowy charakter i rosną na szczególnie zimnych siedliskach, gdzie przetrwały od czasów plejstocenu. Z roślin tych należy wymienić skalnicę gronową występującą na skałach w Dolinie Będkowskiej. Arktyczno – górski charakter rozmieszczenia geograficznego mają również dwa gatunki okrzemek żyjące w zimnych wodach potoku Sąspówka.

Szczególnie ważną cechą wyróżniającą jurajską florę i wyraźnie odróżniającą ją od flory niżu jest niezwykłe bogactwo gatunków górskich. Mimo to brak jest na tym obszarze gatunków endemicznych tj. rosnących wyłącznie na tym terenie. Najliczniejsze są gatunki typowe dla zbiorowisk leśnych piętra reglowego naszych Karpat. Występują one głownie na zboczach północnych, w głębokich wąwozach i w cieniu dużych masywów skalnych, w obrębie lasów bukowych, jaworowych i cienistych grądów. Wczesną wiosną spotykamy tu liczne czerwono – fioletowe kwiaty żywca gruczołowatego, spod butwiejącej ściółki wyłaniają się kwiatostany lepiężnika białego, który podobnie jak niepozorny przetacznik górski najchętniej rośnie w wilgotnych dnach wąwozów, głębokich dnach dolin. W miejscach szczególnie chłodnych i cienistych, w śród lasów jaworowych rośnie okazale kwitnąca miesiącznica trwała.

Rośliny kserotermiczne i ciepłolubne to grupa gatunków charakterystyczna dla całego obszaru jurajskiego. Są one przywiązane do siedlisk wybitnie suchych, ciepłych i silnie nasłonecznionych. W krajobrazie dolin i wzgórz jurajskich gminy Jerzmanowice – Przeginia najbardziej widoczna jest flora kserotermiczna i ciepłolubna roślin naczyniowych. Występowanie tychże roślin jest silnie ograniczone do skalistych zboczy o ekspozycji południowej, odznaczających się nadzwyczaj suchym i ciepłym mikroklimatem, że w słoneczne dni letnie temperatura w przygruntowej warstwie roślinności dochodzi do około 50oC. Do najbardziej interesujących gatunków należy tutaj turzyca, przetacznik, czy macierzanka, która ma tutaj reliktowe stanowisko.

Fauna na tym obszarze jest dość dobrze zbadana. Główny zrąb fauny tworzą niewątpliwie gatunki szeroko rozpowszechnione. Jednak podobnie jak w przypadku flory, bardzo silnie zaznaczają się powiązania, w znacznym stopniu o kontynentalnym, stepowym charakterze. Powiązania północne są o wiele słabsze i z pewnością bardziej odległe w czasie, gdyż sięgają plejstocenu.

Bardzo duży odsetek fauny stanowią gatunki o różnorodnym charakterze południowym, związane ciepłymi obszarami południowej i południowo – wschodniej Europy, Azji Mniejszej oraz kontynentalnymi obszarami wschodniej Azji. Szczególnie licznych przedstawicieli tego gatunku znajdujemy wśród bezkręgowców. W Dolinie Sąspowskiej na półkach skalnych, wśród kserotermicznych muraw, żyje nadzwyczaj interesująca stonoga, znana w Polsce tylko z kilku miejsc w Niecce Nidziańskiej, z okolic Sandomierza, czy z Pienin. Sporo typowo południowych gatunków występuje wśród chrząszczy (np. ryjkowce, kózki). Podobnież dużo gatunków można spotkać wśród mięczaków. W grupie kręgowców gatunki o charakterze południowym, nawet w najszerszym tego słowa znaczeniu są bardzo rzadkie. Jednak na terenie Gminy Jerzmanowice – Przeginia można znaleźć w Jaskini Nietoperzowej podkowca dużego, który ma tutaj najdalej na północ wysunięte, jedyne w Polsce stanowisko. Fauna nietoperzy na tym terenie ma wyjątkową wartość. Prócz wspomnianego podkowca dużego z dwudziestu znanych gatunków nietoperzy w Polsce 19 z nich występuje właśnie na tym terenie. Wszystkie gatunki nietoperzy objęte są ochroną gatunkową. Kręgowce reprezentowane są jeszcze przez chomika, który obecnie zasiedla prócz formacji stepowych pola uprawne.

Fauna górska, związana z obszarami gór i panujących tu warunkami chłodnego lub zimnego klimatu, tylko wyspowo pojawia się w Polsce niżowej, najliczniej w strefie wyżyn południowozachodnich. Obszar Wyżyny Krakowskiej należy do najbogatszych ostoi tych gatunków z uwagi na bliskie sąsiedztwo Karpat oraz korzystne warunki siedliskowe. Największe nagromadzenie stanowisk górskich form zwierząt spotykamy w głębokich cienistych dolinach na całym Płaskowyżu Ojcowskim. Zupełnym przeciwieństwem fauny górskiej są zwierzęta o charakterze ciepłolubnym i sucholubnym, zwane często kserotermicznymi. Spotykamy tutaj przede wszystkim przedstawicieli bezkręgowców, jak także interesującą grupę owadów (chrząszcze z rodziny bogatkowatych, motyle. W obrębie kręgowców można spotkać formy ciepłolubne do których zaliczamy węża gniewosza, niektóre gatunki ptaków (makolągwa, białorzytka).