KATEGORIE:

• Ostańce Jerzmanowickie
• Dolina Będkowska
• Dolina Czubrówki - Racławki
• Dolina Sąspówki
• Dolina Szklarki

OSTAŃCE JERZMANOWICKIE

Pojedyncze skały wapienne oraz grupy skał znajdujące się na wierzchowinie Wyżyny Olkuskiej pomiędzy Doliną Będkowską i Doliną Szklarki, należącymi do Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie. Są to tereny wsi Jerzmanowice.

Większość z tych skał to ostańce wierzchowinowe, wznoszące się ponad otaczający teren od kilku do ok. 20 metrów. Mają fantastyczne kształty i zwykle przynajmniej część ścian bardzo stromych. Do skał tych należą m.in.

• Ostry Kamień
• Grodzisko, Wyjżoł (Skała 502)
• Wielka Skała
• Skała Łaziska
• Łysa Skała (Fiala)
• Jedlina
• Sikorka
• Psiklatka
• Kozia Skała
• Cielęca Skała
• Słoneczne Skały
• Witkowe Skały

OSTRY KAMIEŃ, zwany też Kapucynem – ostaniec wierzchowinowy w najwyższych partiach Wyżyny Olkuskiej w miejscowości Jerzmanowice. Znajduje się w odległości ok. 900 m na południe od drogi krajowej nr 94. Zbudowany jest z wapieni górnej jury i posiada charakterystyczny, ostro zakończony wierzchołek. Wznosi się na wysokość 502 m n.p.m. i udostępniony jest do wspinaczki skałkowej.

GRODZISKO, zwane również Wzgórzem Skałka, Wzgórzem 502 lub Skałą 502, Wyjżołem – najwyższe wzniesienie na Wyżynie Olkuskiej i drugie co do wysokości na całej Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Jest to ostaniec wierzchołkowy znajdujący się w miejscowości Jerzmanowice w odległości ok. 1 km na południe od drogi krajowej nr 94. Na skale znajduje się słup betonowy - polski znak topograficzny . Dawne pomiary geodezyjne z początku XX w. określiły wysokość skały na 502 m n.p.m., stąd dawna nazwa wzgórze 502. Według nowszych pomiarów z początku lat 90. wysokość skały wynosi 513 m n.p.m. Wzniesienie jest miejscem często odwiedzanym przez turystów, wznosi się wśród pól uprawnych i nieużytków, jest niezalesione i roztaczają się z niego szerokie widoki. Oglądać można usłaną ostańcami Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, widać Kraków, Garb Tenczyński, Karpaty, a przy bardzo dobrej widoczności nawet Tatry. Od wschodniej strony można wejść na jej wierzchołek bez większych trudności. Stromo podcięte ściany północno-zachodnie, tzw. Duży Mur udostępnione są do wspinaczki skałkowej. 

SŁONECZNE SKAŁY to grupa ostańców w skład której wchodzą następujące skały: Sokołowe Skały, Ogrodzieniec i Ostatnia. Słoneczne Skały rozrzucone są na niewielkim wzniesieniu nad zboczem górnego odcinka Doliny Szklarki. Skały oddalone są 2 kilometry od drogi Kraków - Olkusz. Skały nie są zalesione, a wapień jest umiarkowanie wyślizgany. Kilkadziesiąt obitych dróg wspinaczkowych oferuje ciekawe wspinanie w skali od III+ do VI.5

WITKOWE SKAŁY to grupa skalna położona w górnym odcinku Doliny Szklarki w okolicach wsi Jerzmanowice, około 3 kilimetrów od drogi Kraków - Olkusz w kierunku Szklar. Zwarta grupa skał składa się z 5 ostańców i dwóch skał wrośniętych w zbocze. Wysokość skał dochodzi do 20 metrów. Drogi w większości łatwe, dobre dla początkujących wspinaczy.

PSIKLATKA to mur skalny położony niecałe 200 metrów od trasy Kraków - Olkusz, opadajacy na południowo - zachodnią stronę niewysokiego, zalesionego wzniesienia. Od strony południowej bezpośrednio do skał przylega teren prywatny na którym znajduje się część skał. Właściciele nie zezwalają na nich się wspinać. Wolno się tylk wspinać w dwóch sektorach: Psi Płot i na zachodniej ścianie Psiego Filara. Drogi w tych sektorach prowadzą połogimi, łatwymi ścianami o niewygórowanych trudnościach.

ŁYSE SKAŁY znajdują się w górnym odcinku Doliny Szklarki na południu wierzchowiny, około 200 metrów za Witkowymi Skałami. Najokazalszym ostańcem w tej grupie jest skała Łysa. Jej 20 metrowe ściany górują nad otaczającym je lasem. Średniozaawansowani wspinacze powinni mieć dużo radości ze wspinu w środkowej części mury skały Łysa.

RACUCH to skała o wysokości do 15 metrów o zachodniej i zachodnio-północnej wystawie. Znajduje się w bocznej dolince rozcinającej wschodnie zbocze Doliny Racławki, blisko centrum wsi Racławice. Na skale jest przygotowanych 18 dróg, topo do znalezienia w internecie.

Najwięcej informacji o tym rejonie wspinaczkowym opisuje przewodnik wspinaczkowy OSTAŃCE JERZMANOWICKIE DOLINA SZKLARKI, którego autorem jest Tomasz Ślusarczyk. Ostańce Jerzmanowickie mają topo w serwisie wspinanie.pl

DOLINA BĘDKOWSKA

Zwana też Doliną Będkowicką lub Będkówką – piękna krajobrazowo i posiadająca duże walory przyrodnicze, geologiczne i historyczne dolina potoku Będkówka spływającego z Wyżyny Olkuskiej do Rowu Krzeszowickiego. Jest jedną z 7 dolin wchodzących w skład Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie. Ma długość 7-8 km i jest jedną z najdłuższych dolin Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Rozpoczyna się obniżeniem terenu przy drodze krajowej nr 94 z Krakowa do Olkusza, a kończy w przysiółku Łączki Kobylańskie. Wygodnym miejscem, skąd można zwiedzić dolinę są Będkowice, gdyż znajdują się w środku pomiędzy doliną Będkowską i Doliną Kobylańską, można więc stąd zwiedzić obydwie doliny.

Wyżłobiona w wapieniach jurajskich dolina ma charakter wąwozu o stromych ścianach wschodnich i łagodniejszych zboczach zachodnich. Jest doliną krasową i można na niej zaobserwować niemal wszystkie formy geologiczne i zjawiska charakterystyczne dla krasu. Oprócz głównej doliny występują w niej jeszcze mniejsze boczne dolinki o różnorodnym charakterze – albo są to skaliste wąwozy typu kanion, albo jary o bardziej łagodnych stokach porośnięte lasem. Są też jaskinie, źródła i wywierzysko. Wiele skał udostępnionych jest do wspinaczki. Dnem głównej doliny prowadzi droga (zakaz wjazdu pojazdów) i znajdują się nieliczne zabudowania.

W wylocie doliny w przysiółku Łączki Kobylańskie na rozdrożu znajduje się kapliczka. Nad nią w lesie porastającym zbocza doliny wznoszą się po obu stronach wysoko w górze wybitne skały – po wschodniej stronie Cebulowa, nieco dalej po zachodniej Wietrznik (403 m n.p.m.). Dalej mijamy piękną, gustownie zaprojektowaną, krytą gontami willę i kilka stawów rybnych z hodowlą pstrągów w płaskim w tym miejscu dnie doliny. Ponad nimi we wschodnim zboczu wznoszą się skały: Rybne, Wężowe, Migdałkowa. Ścieżka wspina się nieco do góry. Po prawej stronie ścieżki, charakterystyczna skałka tuż nad potokiem. Po lewej mijamy kapliczkę ufundowaną ku pamięci mieszkańców okolicy pomordowanych przez hitlerowskich okupantów w czasie II wojny światowej. Płynący po prawej stronie drogi Potok Będkowski przegrodzony jest skalną zaporą (na miejscu dawniej istniejącego w tym miejscu naturalnego wodospadu). Dolina rozszerza się. Na wschodnim zboczu wybitna skała Szaniec, a w niej Jaskinia Szaniec. W zboczu tym znajduje się brama skalna zwana Będkowską Bramą, a za nią boczna dolinka. Przebiega przez nią żółty szlak turystyczny przez Będkowice do Doliny Kobylańskiej. W skałach Bramy Będkowskiej odkryto resztki niedużego grodziska. W północnym kierunku za Będkowską Bramą znajdują się w wysokich i stromych ścianach wąwozu skały: Pytajnik, Lajkonik i Wysoka.

Szlak żółty i niebieski prowadzą teraz razem aż do rozdroża przy kapliczce i restauracji, gdzie szlak żółty odbija na lewo do Doliny Szklarki. Ponad restauracją wybitna skała Brandysowa, a w przeciwległym, wschodnim zboczu Sokolica - najwyższa w całej Jurze Krakowsko-Częstochowskiej skała wspinaczkowa. Ma wysokość ponad 70 m i na jej szczycie znajdują się resztki bardzo starego grodziska. Dolina skręca tutaj w kierunku wschodnim. Przechodzimy na drugą stronę Będkowskiego Potoku. Ok. 500 m od rozdroża po prawej stronie bardzo charakterystyczna skała, zwana ze względu na swój kształt Iglicą. Po lewej stronie, za potokiem popularna skała wspinaczkowa Zamczysko, przez wspinaczy zwana Dupą Słonia. Dalej na potoku znajduje się Szum - największy w całej Jurze naturalny wodospad (zwany również Szerokim), a w pewnej odległości od niego wspinaczkowa Skała z Bluszczem. W stromym zboczu po prawej stronie liczne skały, niektóre z nich również udostępnione do wspinaczki. W zboczu tym warto podejść stromą leśną drogą by zobaczyć bramę skalna zwaną Czarcimi Wrotami lub Piekielną Bramą. W zboczu tym znajduje się jeszcze inna wybitna skała – Gęsiarnia. Ok. 350 m od drogi znajduje się wywierzysko zwane źródłem Będkówki. Wypływa z niego czysta, krystaliczna woda (ok. 50 l/s). W skałach powyżej źródła 4 pionowe jaskinie. 1,5 km dalej następna grupa skał; po prawej stronie Wielka Turnia, Zaklęty Mur, Zaklęty Bastion i Łabajowa Skała, a w niej Jaskinia Łabajowa. W Dolinie Będkowskiej jest jeszcze wiele innych jaskiń, najciekawszą z nich jest znajdująca się w górnej części doliny Jaskinia Nietoperzowa. Przy Wodospadzie Szerokim do końca lat 90 XX w. znajdował się Ośrodek Zarybienia Ryb Łososiowatych Polskiego Związku Wędkarskiego.

Szlaki turystyczne w obrębie Doliny Będkowskiej

• szlak turystyczny niebieski – niebieski, prowadzący przez całą długość doliny,
• szlak turystyczny żółty – żółty z Będkowic bocznym wąwozem przez fragment Doliny Będkowskiej, Dolinę Szklarki, rezerwat przyrody Dolina Racławki do Paczółtowic,
• szlak turystyczny zielony - zielony z miejscowości Łazy przez środkową część Doliny Będkowskiej obok źródła Będkówki, przysiółek Kawiory do Wierzchowia,
• zataczający pętlę czerwony szlak rowerowy z Bolechowic przez Zelków, górną część rezerwatu przyrody Dolina Kluczwody, Wierzchowie, Bębło, Dolinę Będkowską (w dół), Łączki Kobylańskie, Kobylany, Dolinę Kobylańską (w górę), Krzemionkę, Dolinę Bolechowicką (w dół) do Bolechowic.

DOLINA CZUBRÓWKI - RACŁAWKI

Dolina nad rzeką Czubrówka w gminie Jerzmanowice-Przeginia w powiecie krakowskim w województwie małopolskim w Parku Krajobrazowym Dolinki Krakowskie na Wyżynie Olkuskiej. Dolina rozciąga się południkowo. Na północy rozpoczyna się w północnej części wsi Czubrowice (przy przysiółu Górka), gdzie powstaje rzeka Czubrówka wypływająca z krasowego Źródła Czubrówki, znajdującego się w północno-wschodniej odnodze doliny.

Doliną płynie Czubrówka, nad którą znajdują się wsie Czubrowice i Racławice (na południu doliny). Po obu stronach doliny (zachodniej i wschodniej), na stromych wzgórzach znajdują się liczne skałki jurajskie i ostańce. Najważniejsze z nich to Grzegorzowa Skała, Kucowa Skała, Pańska Skała, Srokowa Skała, Mazurkowa Skała, Skała Lisówka, Kozłowa Skała. Do doliny wpływają liczne potoki, w niej też biją także liczne małe źródła. Południowa granica doliny znajduje się na tzw. Czerwonym Brzegu, na granicy wsi Racławice (południowa część) i Paczółtowice (zachodnia część nazywana Wzdólem). Tam Czubrówka łącząc się z potokami przybiera nazwę Racławka, a Dolina Czubrówki przechodzi w Doline Racławki.

Rezerwat przyrody Dolina Racławki – krajobrazowy rezerwat przyrody o powierzchni 473,66 ha, znajdujący się w Dolinie Racławki, nad rzeką Racławka w powiecie krakowskim. Utworzony został w 1962 r.[1] i jest największym rezerwatem w województwie małopolskim. Obejmuje dno doliny oraz przyległe partie zboczy na odcinku ponad 3 km, między skrajem wsi Paczółtowice a Dubiem (gdzie wpływa potok Szklarka z pobliskiej Doliny Szklarki tworząc odtąd rzekę Rudawka).

Zbocza doliny są bardzo strome, miejscami skaliste (niżej karboński wapień węglowy, wyżej wapień górnojurajski oraz wapień dewoński). Największe wyodrębnione skały to: Widoma, Opalona, Bażana, Łom Hrabski. Na terenie rezerwatu w Lesie Pisarskim w Wąwozie Żarskim znajduje się Jaskinia Żarska, a w Wąwozie Stradlina Jaskinia Beczkowa i Źródło Bażana. Całą dolinę pokrywa las bukowy (trzy typy buczyn: karpacka, ciepłolubna i kwaśna) oraz lasy grądowe (grab z innymi domieszkami), a także łęgi olszowe. Na terenie rezerwatu stwierdzono występowanie 27 gatunków roślin chronionych, m.in.: buławnik mieczolistny, kruszczyk szerokolistny, pokrzyk wilcza jagoda, widłak goździsty, żłobik koralowy, śnieżyczka przebiśnieg, orlik pospolity. Rośnie tutaj najpiękniejszy spośród „polskich” storczykowatych – obuwik pospolity. Znajdują się tu pomniki przyrody (3 buki, lipa). Dość obfity potok Racławka płynie bystro, tworzy jary, baseniki i niewielkie wodospady lub bystrza.

Na terenie rezerwatu stworzono 3 ścieżki turystyczno-dydaktyczne dla pieszych, posiadających znaczną wiedzę geologiczną, przy których można zobaczyć odkrywki martwicy wapiennej. Ścieżki te są częściowo dostępne dla niepełnosprawnych turystów. Węzeł szlaków znajduje się w Dubiu, ścieżka składa się z trzech pętli: geologiczny szlak dydaktyczny (żółty – 7 km, czerwony – 6 km, niebieski – 5 km). Przez dolinę przebiega również rowerowy Szlak Orlich Gniazd. U wylotu doliny, na jej zachodnich zboczach w Wąwozie Zbrza znajduje się kamieniołom dolomitów „Dubie”.

Bazy wypadowe z następujących miejscowości: Krzeszowice, Rudawa, Dubie, Dębnik, Paczółtowice, Żary, Szklary. Przy drodze prowadzącej środkiem rezerwatu znajduje się nieduży parking.

Szlaki turystyczne w obrębie Doliny Czubróki - Racławki

• żółty szlak Dolinek Jurajskich przez: Krzeszowice, Dolinę Eliaszówki, klasztor w Czernej, Dębnik, Dolinę Racławki, Paczółtowic, Żary, Szklary, fragment Doliny Będkowskiej, Dolinę Kobylańską, zabytkowy dwór z 3 ćw. XVIII w. w Karniowicach, Dolinie Bolechowickiej, Zelków, Wierzchowie, koło Jaskini Mamutowej i Jaskini Wierzchowskiej Górnej, Murowni, następnie przez Ojcowski Park Narodowy (wezęł szlaków), potem przez Dolinę Sąspowską, Sąspów, Kalinów, Maczugę Herkulesa, a szlak kończy swój bieg przy zamku w Pieskowej Skale.
• szlak turystyczny zielony zielony z Rudawy przez Radwanowice dnem Doliny Racławki do skrzyżowania z żółtym szlakiem.

DOLINA SĄSPÓWKI

Dolina Sąspowska – druga co do wielkości dolina w Ojcowskim Parku Narodowym, objęta ochroną ścisłą. Na obszarze OPN, gdzie znajduje się jej środkowa i dolna część, ma długość ok. 5 km. Jej dnem płynie potok Sąspówka, prawy dopływ Prądnika. Dolina jest prawie niezabudowana (jedynie w górnej części rzadkie zabudowania). Płynąca nią Sąspówka charakteryzuje się wyjątkowo czystą wodą (I klasa czystości). Potok zasilany jest licznymi źródłami, m. in są to: źr. Harcerza, Spod Graba, Ruskie, źr. im. W. Filipowskiego. W źródle Harcerza żyje wypławek alpejski, będący reliktem ostatniej epoki lodowcowej. W Saspówce żyją bobry, sprowadzone tu w 1985 r. Płaskie dno doliny stanowią łąki, obydwa zbocza porośnięte są lasem, w którym występują liczne skały wapienne. W lewym zboczu są to: Wykotna, Iłowa, Oborzysko, Wrota, Bramka, Krzyżówka, Czubatka, Szalej, Framugi, Muszla, Skały Lisie, Langiewicza. Skały te kryją w sobie ciekawe jaskinie, których jest w dolinie aż 164. Jedną z nich jest Jaskinia Sąspowska i Jaskinia Koziarnia Z doliny skały są jednak prawie niewidoczne, gdyż zasłaniają je drzewa, najlepiej widoczne są wiosną, przed rozwinięciem liści. W grupie skał Framugi znajduje się schronisko Wylotne, w którym odkryto jedno z najstarszych miejsc pobytu człowieka w tych okolicach. Do doliny uchodzi jeszcze kilka niewielkich bocznych wąwozów: Koziarnia, Słupianki, Jamki, Pradła, Puklowiec, Błotny Dół. Obok wylotu wąwozu Jamki są Skały Chmielewskiego. W dolnej części doliny znajduje się zbiorowa mogiła Żydów rozstrzelanych przez Niemców w 1943 r.

Cały teren doliny objęty jest ścisłą ochroną, poruszać wolno się tylko szlakiem turystycznym. Wspinaczka skałkowa jest niedopuszczalna, na penetrację jaskiń trzeba mieć zgodę dyrekcji OPN.

Wylot Doliny Sąspówki do Doliny Prądnika obramowany jest bramą skalną. Po północnej stronie tworzy ją skałka Plażowka, po południowej izolowana skała Jonaszówka, będące doskonałym punktem widokowym. Na wysokości szczytu tej skały znajdował się dawniej poziom dna dolin Prądnika i Sąspowskiej.

W Dolinie Sąspowskiej w roku 1956 był kręcony film dla dzieci Jerzego Hoffmana Jaś i Małgosia.

Szlaki turystyczne w obrębie Doliny Sąspowskiej

• żółty z Wierzchowia przez Dolinę Prądnika i Dolinę Sąspowską do Pieskowej Skały

DOLINA SZKLARKI

Dolina potoku Szklarka na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Znajduje się na posiadającym duże walory przyrodnicze obszarze Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie. Mająca ok. 9 km długości dolina ciągnie się od Jerzmanowic poprzez Szklary do Dubia, gdzie jej wylot łączy się z wylotem Doliny Racławki, a płynący dnem potok Szklarka uchodzi do Racławki. Dnem doliny biegnie asfaltowa droga, a sama dolina, mimo że jest częściowo zabudowana, jest atrakcyjna turystycznie. Posiada bowiem zalesione zbocza z licznymi skałkami wapiennymi i ostańcami wierzchowinowymi. Liczne ostańce znajdują się również na odkrytym terenie pól uprawnych (np. tzw. Ostańce Jerzmanowickie). Największe z tych ostańców to: Witkowe Sokoliki, Łysa Skała, Chochołowe Skały, Cisówki, Bukowa Góra z Jaskinią Ciasny Awen, Jaskinia Szeroki Awen, Wilisowe Skały, Lisia Jama. Na niektórych z nich trenują wspinacze skałkowi. Dużą atrakcję dla speleologów stanowią również znajdujące się w niektórych z nich jaskinie, np Jaskinia Kręta.

W dolinie wyróżnić można dwie różniące się części: górną w okolicy Jerzmanowic, która jest szeroka, bezleśna i w dużym stopniu zabudowana, oraz dolną, która bardziej przypomina głęboki, ciasny wąwóz i ma strome zalesione zbocza. Na wschodnim zboczu tego wąwozu wznosi się wysoko ponad wieżą nowego kościoła i lasem potężna skała Brodło. Również na na wschodnich zboczach doliny w 1989 r. utworzono rezerwat przyrody Dolina Szklarki w celu ochrony dobrze zachowanych zespołów leśnych i muraw naskalnych. W jego pobliżu pobliżu znajduje się źródło "Pióro" – wywierzysko krasowe o wydajności ok. 60 l/s.

U wylotu doliny w Dubiu istnieją stawy hodowlane, które założone zostały jeszcze w 1850 roku przez rodzinę Potockich. Obecnie hoduje się w nich pstrągi i inne ryby łososiowate.

Szlaki turystyczne w obrębie Doliny Szklarki

• czerwony szlak okrężny przez najciekawsze obszary Doliny Szklarki. Wychodząc nim ze Szklar w kierunku wschodnim przejdziemy cały leśny rezerwat. Szlak wspina się na górę i wyprowadza na pola uprawne wierzchowiny Wyżyny Olkuskiej, skąd roztaczają się szerokie widoki w południowo-wschodnim kierunku. Następnie szlak schodzi z powrotem do dna doliny, przekracza drogę, przechodzi na zachodnie zbocze doliny i prowadzi odkrytymi w większości terenami w pobliżu dużych ostańców wierzchołkowych: Witkowe Sokoliki, Łysa Skała, Chochołowe Skały, Cisówki, Bukowa Góra z Wilisowe Skały, Lisia Jama (niektóre z nich należą do nieformalnej grupy tzw. ostańców jerzmanowickich). Obok Bukowej Góry w ramach projektu Małopolski Szlak Geoturystyczny ustawiono tablicę informacyjną opisującą mechanizm powstania znajdującej się w niej Jaskini Szeroki Awen.
• szlak turystyczny zielony – zielony z Doliny Będkowskiej przez Łazy i Dolinę Szklarki do Jerzmanowic.
• szlak turystyczny żółty – żółty z Wierzchowia przez Dolinę Bolechowicką, Karniowice, Dolinę Kobylańską, Będkowice, Dolinę Będkowską (obok Brandysowej Skały), Dolinę Szklarki i Dolinę Racławki do Paczółtowic.

KATEGORIE:

• Jaskinia Nietoperzowa
• Jaskinia Koziarnia
• Jaskinia Dziewicza
• Jaskinia Racławicka (Grzmiączka)
• Jaskinia Łabajowa
• Jaskinia Szeroki Aven
• Jaskinia Ciasny Aven
• Jaskinia Kręta
• Jaskinia Pod Kościołem
• Jaskinia Sadlana

JASKINIA NIETOPERZOWA

DŁUGOŚĆ: 326 m.
ROZCIĄGŁOŚĆ POZIOMA: ok. 154 m.
DENIWELACJA: 23 m
WYSOKOŚĆ OTWORÓW: 447 m n.p.m.
POŁOŻENIE OTWORU: Jerzmanowice

Jest to obszerna pozioma jaskinia, która możne zwiedzić każdy, nawet nie lubiący niewygód turysta. Położona jest w malowniczej Dolinie Będkowskiej, która możne stanowić cel niezwykle atrakcyjnej wycieczki. Jaskinia jest oświetlona elektrycznie i zwiedza się ją z przewodnikiem. Pewna ciekawostka, jest fakt, ze we wnętrzu jaskini kręcono zdjęcia do ekranizacji "Ogniem i mieczem".

OPIS JASKINI: Potężny, myty i bardzo ładny otwór jaskini zamknięty jest krata. Klucz do furtki w kracie znajduje się u właściciela jaskini mieszkającego nieopodal. Wnętrze oświetlone jest reflektorami elektrycznymi. Zwiedzanie jaskini odbywa się za oplata, a grupę prowadzi przewodnik. Za otworem znajduje się głęboki wykop pozostały po pracach archeologicznych. Dalej jaskinia rozgałęzia się na dwa korytarze łączące się w głębi w dużą sale. (strop nisko, uważać na głowę!) Środkowa cześć jaskini to ciąg obszernych sal, których kierunki wiążą się z kierunkiem szczelin. Ich dno pokrywa gruba warstwa namuliska (do głębokości 9 m nie stwierdzono dna skalnego). Wielkość sal została powiększona przez wybranie namuliska, którego stary poziom widoczny jest na ścianach. W stropie widać liczne kotły wirowe i kominy prowadzące w stronę powierzchni. W ostatnich latach w górnej części jednego z nich odkryto niewielki korytarzyk osiągalny po niezbyt trudnej wspinaczce. (niedostępny dla turystów). Ku końcowej części korytarze staja się coraz niższe i w końcu nie ma możliwości poruszania się dalej (nielubiący się brodzić mogą zrezygnować ze zwiedzania końcowej części). jaskinia nie posiada większych bocznych odgałęzień.

HISTORIA POZNANIA: Jaskinia znana jest od dawna. Najstarsza wzmianka pochodzi z roku 1866 z przewodnika A. Grabowskiego. Pierwsze badania wykopaliskowe prowadził w roku 1871 J. Zawisza. W czasie eksploatacji gospodarczej namuliska w latach 1872-79 (nawóz fosforowy) nadzór archeologiczny prowadził F. Römer, znaleziono wtedy ok. 4000 kłów niedźwiedzia jaskiniowego. Podczas badan W. Chmielewskiego w latach 1956-62 znaleziono liczne ślady pobytu w jaskini ludzi z okresu Paleolitu, Neolitu i Średniowiecza. Jaskinia otrzymała swa nazwę od ogromnych kolonii nietoperzy zimujących we wnętrzu. Pisze o nich W. Taczanowski w roku 1854: "hr. Wodzicki odwiedzając te miejscowość, znalazł niezliczone masy nietoperzów przyczepione do sklepień. Dla przekonania się jak dalece trudne są do spędzenia trzy razy w jednym kierunku strzelał: wszakże tylko tyle miejsca opróżnionego zostawało, ile nabój zajął, w innych zwierzęta nieporuszone siedziały. Po tej probie dwa koszyki napełniono zabitymi nietoperzami." Obecnie nocek występuje w jaskini sporadycznie. W okresie zimowym występują tu kolonie podkowców małych. 

Więcej informacji na temat jaskini można znaleźć na stronie http://www.nietoperzowa.ojcow.pl/

JASKINIA KOZIARNIA

DŁUGOŚĆ: 90 m
DENIWELACJA: 11 m
WYSOKOŚĆ OTWORU: 385 m n.p.m.
POŁOŻENIE OTWORU: Ojców

Jaskinia leży na terenie OPN, do jej zwiedzenia potrzebna jest zgoda dyrekcji parku. Jaskinia ta mimo wykorzystywania jej nawet do celów gospodarczych przez człowieka, uniknąła losu przeróbki na sztolnię górniczą. Co więcej stanowi bogate stanowisko badań archeologicznych.

OPIS JASKINI: Do wewnątrz prowadzi duży, półkoliście sklepiony otwór, szerokości 8 m i 6-metrowej wysokości. W głąb biegnie obszerny korytarz długości 60 m. W jego końcowej części znajduje się krótkie odgałęzienie. Drugie niewielkie odgałęzienie tworzy 9-metrowy kominek w północnej ścianie jaskini, niedaleko otworu. Dno jaskini, bardzo nierówne, nosi ślady prac wykopaliskowych. Na ścianach zaznacza się pierwotny poziom namuliska w postaci szczątków półek, scementowanych polewą naciekową. Namulisko jaskini zostało rozkopane dla celów eksploatacyjnych w roku 1877 przez O. Grubego. W rok później F. Römer przeprowadził badania powierzchni namuliska znajdując liczne kości zwierzęce, wyroby kościane i krzemienne, szczątki ceramiki i monetę rzymską z roku 140 n.e. Kompleksowe badania przeprowadził w jaskini W. Chmielewski w latach 1957-1963.

HISTORIA POZNANIA: Jaskinia znana jest od dawna. Pierwsza wzmianka o jaskini pochodzi z roku 1783 kiedy to został sporządzony opis tej jaskini przez miejscowego plebana, na zlecenie Prymasa Polski M.J. Poniatowskiego, prezesa Komisji Edukacji Narodowej. Zamysłem Prymasa było, by opisy parafii były pomocne "dla ułożenia mapy kraju". Opis zaś mówi: "(...) między górami, w skałach samorodnych jest jama osobliwa, podziwienia godna, jakoby piwnica wielka zasklepiona z małem wejściem, długości, szerokości na kilkanaście łokci (...)". Jest prawie pewne iż mowa tu o jaskini Koziarnej, jako że tylko ona w opisywanym terenie ("las zwany Słupianką") spełnia kryterium wielkościowe. Posiadała ona wówczas, przed wybraniem z niej dużej ilości namuliska o wiele mniejszy otwór wejściowy niż współcześnie. Przypuszczalnie w XVII lub XVIII wieku użytkowana była jako pomieszczenie gospodarcze niewielkiego gospodarstwa rolnego. Pierwsza wzmianka, A. Grabowskiego, pochodzi z 1866 roku. Na początku XX wieku właściciele pobliskiego pensjonatu urządzili w części przyotworowej salę taneczną. Nazwę jaskini tłumaczy w 1888 roku ksiądz St. Kuczyński ("Stanisław z Warszawy") na łamach "Wędrowca", pisząc o Francuzach, którzy w czasie pobytu w 1812 roku podobno trzymali w niej kozy. Jaskinia zinwentaryzowana została przez K. Kowalskiego w roku 1947.

JASKINIA DZIEWICZA

DŁUGOŚĆ: 64 m
GŁĘBOKOŚĆ: ok. 10 m
WYSOKOŚĆ OTWORU: ok. 430 m n.p.m.
POŁOŻENIE OTWORU: Łazy

Nieduża jaskinia o rozwinięciu poziomym. Poza otworem nic ciekawego. Do zjazdu za próg 4,5 przydatna lina.

OPIS JASKINI: Otwór znajduje się na dnie leja, niedaleko drogi. Próżnię te tworzy obszerny korytarz posiadający niewielkie odgałęzienia. W pierwszym na prawo znajduje się próg 4,5 metra, do którego pokonania przydatna jest lina. Od dużego otworu dno opada stromo w dół, a w końcowej części podnosi się w górę (ciasno) - korytarz znajduje się tu blisko powierzchni ziemi, na co wskazują przebijające się korzenie drzew. Szatę naciekową reprezentują polewy i niewielkie stalaktyty. Cała jaskinia jest mocno okopcona. Namulisko kamienisto-gliniaste.

HISTORIA POZNANIA: Jaskinia została zbadana przez K. Stolyhwe, który w roku 1912 opublikował wyniki badań, zamieszczając szkicowy plan jaskini. Zinwentaryzowana przez K. Kowalskiego w roku 1946. W ostatnich latach z bocznego odgałęzienia wybrane zostało namulisko na głębokość 4,5 m. Urobek został wysypany wewnątrz jaskini, co poważnie zmieniło jej kształt. Jeśli celem kopania miało być dokonanie odkryć, to zamiar ten się nie udał (i nie miał prawa). 

JASKINIA RACŁAWICKA (GRZMIĄCZKA)

DŁUGOŚĆ: 168 m.
GŁĘBOKOŚĆ: 26 m.
WYSOKOŚĆ OTWORU: 446 m n.p.m.
POŁOŻENIE OTWORU: Racławice

Jaskinia ciekawa jest ze względu na dużą - jak na Jurę - studnię wlotową. Właśnie z powodu tej studni jest ona tradycyjnym miejscem treningu początkujących grotołazów (już w latach 50-tych legendarny Krakowski Klub Grotołazów testował tam swoich adeptów). Obecnie dolna cześć jaskini jest lepiej poznana i wchodzi się tu nie tylko szkoleniowo ale i dla np.: ładnych nacieków.

OPIS JASKINI: Otwór ma charakter 4-metrowej studni, z której dna opada stroma pochylnia, urywająca się nad krawędzią następnej, 11-metrowej, przewieszonej studni. Studnię u jej krawędzi zdobią potężne stalagmity, niżej przechodzące w nacieki kaskadowe pokrywające znaczna powierzchnie ściany. Pod studnia rozciąga się wysoka komora. Na jej SE krańcu odkryto bardzo ciasną, 8-metrową studnię, której dno stanowi najniższy dostępny punkt jaskini, położony 26 metrów poniżej otworu. W przeciwległym końcu komory, wśród zwaliska bloków, wyróżnia się zaklinowany potężny głaz pokryty zebrami naciekowymi, powstałymi jeszcze przed jego odpadnięciem od ściany. W środku sali znajduje się przejście do następnej dużej komory. W przejściu, w kierunku SE (ciąg boczny), znajduje się pochylnia ze stropowymi kotłami wirowymi, w których rozwinęły się duże stalaktyty. Komora jest w zarysie kwadratowa. Jej wschodnia cześć jest wysoka, z dużą ilością stalaktytów, natomiast zachodnia - nieco niższa i posiadająca odmienny charakter: od stropu odpadły duże bloki, tworząc na dnie sali potężne zawaliska. Z sali prowadza niewielkie ciągi boczne - miedzy innymi Czeski Korytarz, którego początek znajduje się w północnej części komory, 6 metrów ponad dnem (konieczność wspinaczki) i Sala Stalagmitowa do której wejście znajduje się SE końcu komory. Dno jaskini pokrywa rumosz skalny i wielkie bloki. W bocznych, ciasnych korytarzach namulisko gliniaste.

HISTORIA POZNANIA: Najstarsza wzmianka o jaskini, autorstwa S. Czarnowskiego, pochodzi z roku 1911. Pierwszy plan i przekrój sporządził Z. Ciętak w roku 1935. Korytarz w zachodniej części drugiej komory został odkryty przez W. Szymczakowskiego w roku 1950. A. Górny wraz z M. Czepielem odkryli studzienkę w SE krańcu pierwszej komory oraz pochylnie w przejściu pomiędzy salami w roku 1969. Sala Stalagmitowa została odkryta 1 kwietnia 1995 przez P. Ostrowskiego i M. Wiśniewskiego, a niewielki trzymetrowy korytarzyk w studni wejściowej w kwietniu i lipcu 96 przez J. Nowaka, R. Suskiego i R. Marszałka. Jaskinia zinwentaryzowana została przez K. Kowalskiego w roku 1950. Jako jedna z niewielu prawdziwie pionowych jaskiń w rejonie już od lat 50-tych Jaskinia Racławicka była miejscem ćwiczeń krakowskich grotołazów. Jaskinia posiada smutna kartę w swojej historii: w lipcu 1994 do studni zlotowej wpadł próbujący zwiedzić jaskinie 16-letni uczestnik pobliskiej kolonii letniej. Poniósł śmierć na miejscu. Po wypadku otwór zabezpieczono kratą. 

JASKINIA ŁABAJOWA

DŁUGOŚĆ: 40 m
DENIWELACJA: 15 m
WYSOKOŚĆ OTWORÓW: ok. 410 m n.p.m.
POŁOŻENIE OTWORU: Dolina Będkowska

Jaskinia ta sprawia wrażenie zbudowanej z dużych klocków, czasem niedbale rzuconych to tu to tam. Duży blok skalny zagradza nam drogę przed wejściem, w środku też stoi spory głaz, a dookoła leży sporo pomniejszych. W ciepły dzień warto schować się tu w drodze pomiędzy Jaskinią Nietoperzowa a np. Nad Źrodłem I czy Dziewiczą.

OPIS JASKINI: U podnóża skał znajduje się otwór jaskini, częściowo zasłonięty wielkim blokiem. Próżnie tę tworzy obszerna sala o znacznej wysokości. W części przyotworowej zaznacza się zagłębienie - pozostałość po badaniach archeologicznych. Dalej dno wznosi się ku górze. W środkowej części sterczy wielki, kilkumetrowej wysokości blok skalny, nad którym niewielki otwór w stropie wyprowadza na zewnątrz, pod skałki. Namulisko gliniaste, z dużą ilością głazów.

HISTORIA POZNANIA: Najstarsza wzmianka, F. Römera, pochodzi z roku 1883. Autor publikuje w niej wyniki badań namuliska, które przeprowadził w jaskini w roku 1878. Zinwentaryzowana przez K. Kowalskiego w roku 1950.

JASKINIA SZEROKI AVEN

DŁUGOŚĆ 270 m
GŁĘBOKOŚĆ 59 m
WYSOKOŚĆ OTWORU ok. 460 m n.p.m.
POŁOŻENIE OTWORU Jerzmanowice

Typowa jaskinia szczelinowa powstała na dwóch prostopadłych szczelinach. W całej jaskini występuje bardzo duże zagrożenie oberwania wiszących want, co czyni próżnie bardzo niebezpieczna. Mimo znacznej głębokości do pokonania jaskini lina potrzebna jest tylko w jednym miejscu.

OPIS JASKINI: Od otworu szczelinowata studnia-pochylnia sprowadza na głębokość 22 m. Dalej przez zacisk ZI przechodzimy do położonego na prostopadłej szczelnie korytarza utworzonego przez zaklinowane bloki skalne. Dalej zjeżdżamy przez Krucha Studnie (prawie wolny zjazd, wskazane użycie 14 m liny) do najniższych partii. Tworzy je Meander (właściwie szczelina) o znacznej wysokości. W jaskini formy naciekowe występują nielicznie w postaci fragmentów polew i makaronów. W środku spotkano zimujące nietoperze.

HISTORIA POZNANIA: Do 1995 roku znane były tylko wstępne partie jaskini o długości 41 m i głębokości 22,4 m. 5 marca 95 M. Wiśniewski i P. Ostrowski odkryli dalsze partie. Podczas kolejnej akcji następnego dnia w tym samym składzie eksploratorzy docierają poniżej Kruchej Studni a M. i J. Wiśniewscy 8 marca 95 odkrywają boczne odgałęzienia jaskini. Na skutek prac prowadzonych w marcu 1996 przez J. Nowaka, J. Kucmierza i R. Suskiego i w listopadzie 1997 przez J. Nowaka i G. Heima jaskinia została pogłębiona do 45,3 metra. Dalsze odkrycia miały miejsce w roku 2003 kiedy to 15 czerwca J. Nowak i J. Ślusarczyk pokonują zacisk ZIII łączący Kruchą Studnię z Głęboką Szczeliną i docierają na głębokość -56. 19 czerwca 2003 ten sam zespół powiększony o M. Kubarka odkrywa obecne dno i wspina się górną częścią Głębokiej szczeliny.

JASKINIA CIASNY AVEN

DŁUGOŚĆ: 150 m.
GŁĘBOKOŚĆ: 37 m.
WYSOKOŚĆ OTWORÓW: ok. 460 m n.p.m.
POŁOŻENIE OTWORU: Jerzmanowice

Typowa jaskinia szczelinowa. Niewielka szerokość szczeliny, miejscami poniżej 30 cm powoduje, że pokonanie jaskini jest nadzwyczaj trudne i obiekt obrósł sławą jednego z najtrudniejszych na Jurze. Całość można pokonać bez liny, jednak wymagane są w tym celu umiejętności wspinaczkowe (głównie zapieraczka).

OPIS JASKINI: Cała jaskinia powstała na pionowym pęknięciu o generalnym przebiegu NE-SW rozszerzającym się w głąb wzgórza i w kierunku SW. Kolejne poziomy i półki utworzone zostały przez zaklinowane głazy. Za otworem ciasny korytarzyk prowadzi nad 15 metrową szczelinę. Jej szerokość wynosi w niektórych miejscach poniżej 30 cm. Jest ona szczególnie uciążliwa podczas powrotu. W jej dolnej części na NE staję się ona jeszcze węższa i istnieje w niej możliwość zaklinowania się. Na SW przez poziomy zacisk ZIII i pionowy ZI przedostać się można do 12 metrowej studni. Za zaciskiem szczelina rozszerza się do 60-80 cm. Nad studnią znajduje się rozgałęziony komin kończący się ok. 5 m poniżej powierzchni. Poniżej w salce znajduje się najniższy punkt jaskini leżący 37,2 poniżej otworu. Szatę naciekową jaskini tworzą polewy i niewielkie stalaktyty. Szczególnie ciekawa forma jest Kropielnica w Szerokiej Salce. Dno wściela rumosz skalny. W jaskini obserwowano 5 nietoperzy - podkowców małych.

HISTORIA POZNANIA: Jaskinia została odkryta przez A. Górnego i J. Małotę w styczniu 1970 roku. Najniższe partie zostały odkryte przez W. Wilka 16 września 1973 roku. 10 lutego 1996 A. Przeniosło, J. Kućmierz i J. Nowak wspinają się odkrywając najnowsze partie jaskini.

JASKINIA KRĘTA

DŁUGOŚĆ: 44 m
WYSOKOŚĆ OTWORÓW: ok. 410 m n.p.m.
POŁOŻENIE OTWORÓW: Szklary

Niewielka w głębi ciasna jaskinia. Chyba nie warto organizować wycieczki specjalnie do niej.

OPIS JASKINI: Próżnię tę tworzą dwa korytarze łączące się w głębi. Od otworów w NE części skałki biegnie ciąg początkowo szeroki, przechodzący w korytarz o meandrującym przebiegu. W części przyotworowej zaznacza się głęboka rynna denna, a w stropie występują kotły wirowe. Na całej długości spotykamy rynny boczne. W środkowej części korytarz łączy się z ciągiem rozwiniętym na wysokiej szczelinie. (W 1998 roku wg relacji odwiedzających pokonanie połączenia nie było możliwe). Szata naciekowa jaskini jest uboga. W głębi występują polewy i draperie, ściany pokrywa miejscami stwardniałe mleko wapienne. Namulisko w głębi gliniaste.

HISTORIA POZNANIA: Części przyotworowe jaskini były niewątpliwie znane i zwiedzane od dawna. Zinwentaryzowana przez W. Wiśniewskiego i A. Górnego w roku 1976.

JASKINIA POD KOŚCIOŁEM

DŁUGOŚĆ: 40 m.
WYSOKOŚĆ OTWORU GŁÓWNEGO: ok. 430 m npm.
POŁOŻENIE OTWORÓW: Sąspów

Niewielka jaskinia z ciekawymi, obecnie niestety dość zniszczonymi formami naciekowymi.

OPIS JASKINI: Jaskinia ta znajduje się na lewym zboczu doliny, w skałkach na których wznosi się kościół. Leżą tu właściwie dwie jaskinie, zwane: Pod Kościołem Wschodnia i Zachodnia. Jaskinia Zachodnia (nieco krótsza, została pominięta w opisie szczegółowym) posiada obszerny otwór, osłonięty z boków skałkami. Do Jaskini Wschodniej prowadzi niewielki otwór w skalnej grzędzie. Od niego biegnie w głąb skały coraz niższy korytarz, kończący się niewielkim wyjściem na zewnątrz. Ściany tego korytarza są zwietrzałe, bez śladów szaty naciekowej. W pobliżu drugiego otworu jaskini znajduje się bardzo ciasne przejście do dwóch niewielkich salek, przedzielonych oknem na wysokości 1 metra. Dno jaskini zalega namulisko gliniaste.

HISTORIA POZNANIA: Pierwsza wzmianka o jaskini pochodzi z roku 1783 kiedy to został sporządzony opis tej jaskini przez miejscowego plebana, na zlecenie prymasa Polski M. J. Poniatowskiego, prezesa Komisji Edukacji Narodowej. Zamysłem Prymasa było, by opisy parafii były pomocne "dla ułożenia mapy kraju". Opis zaś mówi: "Kościół od płd. i zachodu stoi na litych skalach. W tych skalach pod kościołem znajdują się otwory do 2 lochów obszernych. Jeden z tych lochów długi i szeroki tak dalece, ze powóz sześciokonny w nim umieścić i zawrócić może. Z pod tych skal i lochów źródła wytryskają". Pierwsza z jaskiń jest zapewne bliźniaczką omawianej tu jaskini - Pod Kościołem Zachodnia. [Oj! Księdza plebana w tej relacji poniósł lokalny patriotyzm. Mając przed sobą kościół w Sąspowie i tak plastyczny opis sprzed wieków w głowie, nie zabrałem planu ze sobą. Trafiwszy w pierwszy z brzegu otwór, dosyć duży co prawda, jednak nie na tyle by pomieścić sześciokonny zaprzęg, o zawracaniu nie wspomniawszy, byłem przekonany że oglądamy Pod Kościołem Wschodnią. Brak jednak drugiego wyjścia i problemy ze znalezieniem jeszcze większego otworu w okolicy (no! właśnie tego należącego do Zachodniej, wielkiego na sześciokonny zaprzęg), uprzytomnił mi, że trzeba się przejść jednak po plany, które zostały w samochodzie. Po przejrzeniu stosownych mapek odnaleźliśmy tym razem obydwie jaskinie, nie mając już problemów z ich nazwaniem. Oceńcie więc sami o jaki rząd wielkości XVI-wieczny proboszcz tej parafii przesadził, na zdjęciu obok. Trzeba przyznać jednak iz opisywane przez niego źródło pod jaskiniami, do dzisiaj tryska wodą. J. Kuptz].Następna wzmianka autorstwa J. Zawiszy, pochodzi z roku 1874. Przeprowadził on tu, jak również w Jaskini Zachodniej próbne poszukiwania. Salki odkryte zostały przez M. Czepiela, A. Górnego i A. Kobyleckiego 22 kwietnia 1968 roku. Zinwentaryzowana przez K. Kowalskiego w roku 1947. Opis jaskini z planem uwzględniającym salki odkryte w 1968 roku opublikował A. Górny w roku 1970. 

JASKINIA SADLANA

DŁUGOŚĆ: 89 m.
DENIWELACJA: 6 m.
WYSOKOŚĆ OTWORU GŁÓWNEGO: ok. 405 m n.p.m.
POŁOŻENIE OTWORU: Dolina Sąspowska

Jaskinie te odwiedzić można jedynie dla porządku i z obowiązku. Nic ciekawego tutaj raczej nie znajdziemy. Ani pięknych widoków, ani wrażeń. Jedynie z zewnątrz spora ilość otworów tej jaskini pobudzi nasza wyobraźnie, porównując je do gigantycznych jaskółczych gniazd wykopanych w małym urwisku.

OPIS JASKINI: Próżnię te tworzy szereg korytarzy, utworzonych wskutek rozmycia powierzchni miedzyławicowej. W nawiązaniu do poziomego przebiegu tej powierzchni powstały bardzo niskie korytarze, przechodzące w poziome szczeliny niedostępne dla człowieka. Jaskinia posiada 8 otworów. Najobszerniejszy ciąg prowadzi od prawego spośród trzech położonych blisko siebie otworów, wychodzących na mały taras pod wyraźnym okapem skalnym. Przez 2-metrowy próg dostajemy się do korytarza wyprowadzającego do okien, położonych w ścianie skalnej na wysokości 6 metrów. W głąb masywu prowadza bardzo niskie korytarze, dostępne jedynie na przestrzeni kilkunastu metrów. Korytarze w części miedzyotworowej są suche, o ścianach zwietrzałych, natomiast biegnące w głąb - bardzo mokre, z kałużami wody na powierzchni namuliska. Szata naciekowa jaskini jest bardzo skąpa, silnie skorodowana. Namulisko w częściach blisko otworu wyeksploatowane zostało przez O. Grubego w roku 1877 na cele nawozowe. W głębi jest ono gliniaste, a w ciągu prowadzącym do okien skalnych - skaliste.

HISTORIA POZNANIA: Jaskinia znana jest od dawna. W czasie eksploatacji osadów znaleziono w niej liczne kości współcześnie żyjących zwierząt oraz bytności człowieka (wisiorki, ceramikę), zebrane i opisane przez F Römera w roku 1883. Zinwentaryzowana została przez K. Kowalskiego w roku 1947.

Dzięki MSIT wykorzystujemy nowoczesną technologię kodów QR i promujemy interesujące
miejsca w Naszej Gminie i okolicy.

Mobilny System Informacji Turystycznej (w skrócie MSIT) to projekt, który ma swój początek we współpracy serwisu wiem.co z Ojcowskim Pakiem Narodowym oraz okolicznymi samorządami (Gmina Jerzmanowice-Przeginia, Sułoszowa, Skała i Wielka Wieś). Powstał on z myślą o zwiększeniu dostępności do informacji o unikalnych walorach turystycznnych tego pięknego regionu.

Na terenie Gminy Jerzmanowice-Przeginia rozmieszczono tabliczki z informacjami QR Code:

CZUBROWICE

GOTKOWICE

JERZMANOWICE

ŁAZY

PRZEGINIA

RACŁAWICE

SĄSPÓW

SZKLARY