Wzmianka (niezbyt pewna) o erekcji kościoła w Sąspowie jest datowana 8 września 1314 r., w której m.in. zagwarantowano prawo wrębu w lasach sąspowskich na potrzeby kościoła drewna na opał, prace budowlane, reperacje i ogrodzenie. Ten sam dokument określa odrabianie pańszczyzny plebanowi przez dwóch włościan z Sąspowa i dwóch z Woli Kalinowskiej. Pleban Bratko z Sąspowa w 1325 r. płacił świętopietrze w wysokości 2 skojce i 21 denary. W 1411 r. konsystorz miał rozstrzygnąć spór pomiędzy plebanem z Sąspowa – Maciejem, a plebanem Błażejem ze Skały o przynależności Woli Blandowskiej (Kalinowskiej) do tych parafii. Wiadomo, że w 1440 r. istniał w Sąspowie kościół drewniany pw. Świętej Katarzyny.

Właściciel klucza Pieskowa Skała , w tym i Sąspowa, Stanisław Szafraniec w 1595 r. zamienił kościół sąspowski na zbór kalwiński, likwidując jednocześnie szkołę parafialną. Ministrami w tym zborze w 1597 r. byli eksksięża : Melchior ze Skrzynna i Wincenty. Mieszkańcy Sąspowa byli przez to zmuszeni do uczęszczania na nabożeństwa katolickie do kościoła w Jerzmanowicach. Kościół drewniany istniał prawie do końca XVIII w. Jednak ze względu na jego fatalny stan ks. Andrzej Gogulski zbudował kościół murowany w 1783 r.

Dlaczego jednak wybudowano kościół na wysokiej skale, a nie w centrum wsi? Otóż legenda wyjaśnia to w następujący sposób: przygotowany materiał do budowy kościoła zgromadzono w dolinie, gdzie obecnie znajduje się remiza strażacka, natomiast następnego ranka gdy chcieli rozpocząć budowę, okazało się że w nocy materiał został przeniesiony na skałę po przeciwnej stronie. Uznano to za cud i zaakceptowano nową lokalizację zgodnie z wolą Boską.

Kościół jest murowany i otynkowany, ma kształt podłużnego ośmiokąta i składa się z nawy, sklepionego prezbiterium, zakrystii i kruchty. Główne wejście do kościoła jest od strony południowej, wewnątrz posadzka marmurowa w szachownicę. Pod chórem jest wejście do grobów. W ołtarzu głównym z dwiema kolumnami jest obraz Bogurodzicy z Dzieciątkiem. Po stronie ołtarza jest figura św. Barbary i św. Jadwigi. Po stronie północnej znajduje się ołtarz boczny patronki parafii św. Katarzyny, przy której stoi chrzcielnica z białego marmuru. Jest również ołtarz z obrazem św. Rodziny i św. Jana Chrzciciela. Na następnym ołtarzu jest figura Chrystusa z otwartym sercem. W tyle głównego ołtarza zachowała się płyta fundatora kościoła z napisem: Die 26 juli RP. 1792 umarł Andrzej Gogulski pleban Sąspowski wielki grześnik prosi o Anielskie pozdrowienie do Nayświetszey Maryi Panny.

Są jeszcze inne pomniki:

• Anny z Lewieckich Tomaszewski z datą 16 luty 1820 r.
• Antoniego Nereusza de Tomkiewicze Tomaszewskiego z 19 listopada 1819 r.
• Jana Nepomucena Filarskiego plebana sąspowskiego z 17 czerwca 1839 r.

Na zewnątrz kościoła wmurowany jest szrapnel pochodzący z walk w czasie pierwszej wojny światowej, które trwały tu w listopadzie i grudniu 1914 r. Sąspów był zajęty przez wojska rosyjskie, które przez sześć tygodni ostrzeliwały przez otwory w murze cmentarnym pozycje wojsk austriackich w Jerzmanowicach i Gotkowicach. Kościół był zniszczony od pocisków, a plebania, dzwonnica i zabudowania gospodarcze spalone. Dzwony uległy zniszczeniu, dokumentacja parafialna spalona. Po wojnie dzwonnica drewniana na podmurówce została wybudowana przez ks. Wł. Nowodworskiego wraz dzwonami, na których są napisy: R.P. 1924 parafianie sąspowscy, Królowej Korony Polskiej. Na następnym jest napis: Św. Katarzyno patronko sąspowskiej parafii-módl się za nami. R.P. 1924.

Przed zlikwidowaniem pańszczyzny i uwłaszczeniem włościan, pleban otrzymywał w r. 1857 :

• od gromady Sąspów dziesięcinę w kwocie 189,28 zł.
• od wsi Wola Kalinowska 23,26 zł.
• z dworu sąspowskiego 4 korce żyta.
• z folwarku Kalinowskiego 7 korcy i 16,5 garnca żyta

Oprócz tego za meszne:

• od gromady sąspowskiej 5 korcy żyta i 5 korcy owsa
• od Woli Kalinowskiej 5,10 zł.
• od młynarzy sułoszowskich 1,10 zł.

Ponadto kościół miał zapis 4000 zł. od hrabiego Załuskiego, a dwór Pieskowa Skała rok rocznie dawał fundusz na opalanie lampy przed Najświętszym Sakramentem z zapisu hrabiego Wielopolskiego od 23 lutego 1767 r. Parafia sąspowska należy obecnie do dekanatu Sułoszowa i diecezji sosnowieckiej. 

Organistówka obok kościoła

Kościół parafialny w Jerzmanowicach już istniał w 1338 r. Patronem parafii jest św. Bartłomiej, jeden z 12 apostołów, który był misjonarzem w Azji Mniejszej, Indiach oraz Armenii, gdzie poniósł męczeńska śmierć za głoszoną wiarę. Jego święto przypada 24 sierpnia. Fundatorem kościoła był król polski Kazimierz Wielki.

Zachowana kopia erekcji kościoła napisana po łacinie rozpoczyna się od słów: „IN NOMINE DOMINI AMEN. Ad perpetuam rei memoriam...”, czyli „W IMIĘ PANA. AMEN. Na wieczną rzeczy pamiątkę. We wspomnieniach pamięć ich dokonań zapisuje się trwalej, jeśli jest poparta i poświadczona autorytetem dostojnych. Dlatego , My, Kazimierz, z łaski Bożej król Polski i Litwy oraz Rusi, pan i władca, fundujemy nasz królewski kościół drewniany pod wezwaniem św. Bartłomieja Apostoła w Jerzmanowicach [Irzmanovicensi].” Następnie wyznaczone jest uposażenie tego kościoła. Parafię stanowiły wówczas dwie wsie królewskie: Jerzmanowice i Gotkowice.
 W tym dokumencie są również wyszczególnione szlachecki Łazy, które dopiero 5 czerwca 1602 r. zostały odłączone od parafii Bolechowice i dołączone do parafii jerzmanowickiej przez ks. biskupa Bernarda Maciejewskiego w Krakowie. Wzmianka o Łazach jest anachronizmem i świadczy o ingerencji w ten dokument już w czasach późniejszych. Dokument ten kończy się słowami: "Tę naszą królewską fundację potwierdzamy we wszystkich punktach zatwierdzamy, ratyfikujemy, ręką królewskiego majestatu podpisujemy, pieczęcią królewską potwierdzić rozkazujemy. Datum w Grodnie, dnia 5 czerwca Roku Pańskiego 1338. Kazimierz, Król".

Kościół posiadał wymiar 36 x 10 łokci, czyli ok. 20 m. długości i 6 m. szerokości, czyli miał powierzchnię ok. 120 m. kw. Był to mały kościółek, ale wystarczający dla jednej z najmniejszych parafii, która w XV w. liczyła ok 270 wiernych. W późniejszych czasach było już znacznie gorzej, bo według spisu ludności z 1789 r. parafia liczyła już 952 mieszkańców (662 w Jerzmanowicach, 81 w Gotkowicach i 209 w Łazach). Dla porównania, obecnie ta parafia liczy ok. 3 tys. wiernych. W czasach reformacji, Szafraniec, właściciel Pieskowej Skały wszystkie podległe mu okoliczne kościoły zamienił na zbory kalwińskie, dlatego ludność z sąsiednich parafii rzymsko – katolicka mogła chodzić tylko do kościoła katolickiego w Jerzmanowicach, który był zawsze wierny.

Kościół był konsekrowany pw. św. Jakuba i Bartłomieja Ap. miał pięć ołtarzy. W głównym ołtarzu był obraz N.M.P. Częstochowskiej w drewnianej, posrebrzanej sukience. W nawie po lewej stronie był obraz Pana Jezusa na krzyżu, a obok ołtarz św. Antoniego Padewskiego. Po prawej stronie był ołtarz św. Bartłomieja Ap. Dzwonnica przylegała do głównego wejścia.  Ze starego kościoła zachowały się dzwony. Najstarszy został wykonany w 1545 r. czyli jeszcze za panowania króla Zygmunta Starego. Drugi dzwon jest z 1548 r. z medalionem św. Bartłomieja, na którym widnieje łaciński napis: "ANIMUS EST NOBIS UT CARMINA DIKANT HIC TIBIS. DEUS ES 1548.”, czyli „DUCH JEST DLA NAS JAK POEZJA, NIECH CI POWIE, ŻE TU JEST BÓG". Wszystkie dzwony w czasie I wojny światowej zostały zakopane przez parafian i dzięki temu nie zostały skonfiskowane przez Austriaków. Oprócz zachowała się również zabytkowa chrzcielnica, która mogła już służyć pierwszym parafianom do przyjęcia sakramentu chrztu św. Zdezelowany kościół drewniany został rozebrany w 1826 r. Rozpoczęcie budowy nowego, murowanego nastąpiło w 1827 r. Przez długie lata nabożeństwa odbywały się małej szkółce, po byłej karczmie kościelnej. Do budowy kościoła znacznie przyczynił się dzierżawca wsi – Chrzanowski. Budowniczym był Kowalski z Kielc. Konsekracji nowego kościoła po zakończeniu prac dokonał ks. bp kielecki Tomasz Kuliński 21 czerwca 1884 r., czyli 57 lat od rozpoczęcia budowy. Jednak już w 1851 r. przeniesiono do kościoła w Jerzmanowicach bibliotekę ówczesnego dekanatu skalskiego, liczącą kilkaset zabytkowych tomów. Obok kościoła, po prawej stronie urządzono w 1904 r. grotę Lurdską na pamiątkę 50 letniego jubileuszu ogłoszenia dogmatu Niepokalanego Poczęcia (1854 - 1904). W 1911 r. dokonano gruntownej restauracji kościoła. Obraz w ołtarzu głównym N.M.P. Niepokalanej i św. Bartłomieja namalował w 1911 r. Rutkowski. W 1972 r. remontowane były ołtarze i niektóre obrazy, natomiast w 1980 r. zewnętrzne elewacje i otoczenie kościoła. W latach 1992 – 93 pokryto dach blachą miedzianą, a r. 2000 dokonano transferu malowideł prof. Jerzego Nowosielskiego przez Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie dzięki staraniom Pana Adama Piaśnika. Nową polichromię po zdjęciu tych obrazów wykonano wg projektu Janusza Łęgowskiego z Katowic. Nowy, marmurowy ołtarz wg projektu Jana Funka z Krakowa konsekrował św. pamięci ks. bp sosnowiecki Adam Śmigielski. Zabytkową chrzcielnicę i dwa boczne ołtarze poddano konserwacji w 2004 – 06 r. Dzięki dbałości kolejnych proboszczów i ofiarności parafian ten zabytkowy kościół jest w doskonałym stanie. 

Pod patronatem królewskim powstał pierwszy drewniany kościół w Przegini pod wezwaniem św. Mikołaja w latach 1325 - 27. Wówczas plebanem był Andrzej (Andreas plebanus de Pregina). Krakowski ks. bp Iwo Odrowąż nadaje dziesięciny z nowizn wsi Przeginia klasztorowi w Dłubni, natomiast świętopietrze od parafii wynosiło 14 skojców. Wówczas do tej parafii oprócz Przegini należaly następujące miejscowości : Olewin, Osiek, Zimnodół, Zederman i Sieniczno, a Kosmolów dopiero od r. 1611. 

Przeginia początkowo była własnością książęcą, następnie monarszą, a od r. 1422 już formalnie król Władysław Jagiełło potwierdził posiadanie przez Piotra Szafrańca zamku Pieskowa Skała wraz przynależnymi wsiami, w tym Przegini, za zasługi takie jak udział w bitwie pod Grunwaldem na czele własnej chorągwi. W okresie reformacji Stanisław Szafraniec, właściciel klucza Pieskowa Skała w latach 1550 – 55 w swoich posiadłościach zamienił kościoły na zbory kalwińskie. Zborem w Przegini zawiadował kacerz zamieszkały w Sułoszowie. Wierni wówczas należeli do parafii Gołaczewy. Parafianie zdołali ukryć niektóre cenne przedmioty kościelne, jak ornaty z komżą, płaszcz liturgiczny, kielich, sygnaturkę i trzy dzwony. Dopiero nowy właściciel tych dóbr Maciej Łubnicki w 1602 r. zwrócił kościół katolikom i osadził na probostwie w Przegini Bartłomieja z Pajęczna, późniejszego plebana w Sąspowie.

W 1662 r. został wybudowany nowy kościół murowany pw. św. Jana Chrzciciela i św. Michała Wyznawcy. Fundatorem był miecznik koronny, starosta lanckoroński i śniatyński Michał Zebrzydowski herbu Radwan. Świadczy o tym napis umieszczony na płycie ponad wejściem do skarbczyka, że Michał Zebrzydowski wzniósł świątynię od fundamentów i ją wyposażył. W tym samym roku sufragan krakowski ks. bp Mikołaj Oborski dokonał jego konsekracji. Przy kościele istniał w 1663 r. przytułek [szpital] dla ubogich. Po odłączeniu Przegini od zamku szpital w 1846 r. przestał istnieć, ponieważ już nie był utrzymywany przez zamek. Od XV w. istniała szkoła parafialna o czym świadczy dokument z 1659 r., gdy nauczycielem był Stanisław. Jeszcze wcześniej było kilku studentów z Przegini na Akademii Krakowskiej w latach 1424, 1440, i 1448. W 1679 r. kościelny Wojciech Kania ufundował dzwon istniejący do naszych czasów. Według wizytacji ks. Ptaszyńskiego w 1783 r. kościół posiadał następujące wymiary: 30 łokci (ok. 17,3 m.) długości i 15 łokci (8,6 m.) szerokości, natomiast inwentarz wykonany w 1838 r. podaje wymiary: długość 45 łokci (ok.30 m.) , szerokość 30 łokci (17,3 m.). Za czasów proboszcza ks. Feliksa Banasińskiego w latach 1902 – 08 kościół został przebudowany w stylu neogotyckim i powiększony na kształt łacińskiego krzyża. Długość kościoła wynosi 33 m., szerokość 8,5 m. Wielkość bocznych kaplic wynosi 7 x 6 m., a po obu stronach prezbiterium są dwie zakrystie o wymiarach 7 x 4 m. Całość jest sklepiona.  Po zakończeniu prac kościół został konsekrowany przez ks bpa Augustyna Łosińskiego, ordynariusza kieleckiego. Należy dodać, że ks. Banasiński był inicjatorem budowy szkoły w Przegini i Kasy Stefczyka w Sułoszowej. Po śmierci w 1915 r. został pochowany na przegińskim cmentarzu. W 1916 r. władze austriackie chciały zarekwirować kościelne dzwony, czemu sprzeciwili się parafianie i z 16 na 17 października 1916 r. zostały ukryte w piwnicy domu Tomasza Glanowskiego i mimo brutalnych przesłuchań nie wydano miejsca ich ukrycia.

W kościele znajduje się pięć ołtarzy: ołtarz główny z Panem Jezusem Ukrzyżowanym, z cudownym obrazem Pana Jezusem Miłosiernego i relikwiami św. Siostry Faustyny Kowalskiej, Apostołki Miłosierdzia, św. Jana Nepomucena, Matki Bożej Różańcowej i św. Franciszka. Według legendy historia cudownego obrazu Pana Jezusa Miłosiernego zaczyna się w XVII w. , gdy rycerz z Sieniczna w walkach z kozactwem na kresach uratował z płonącego kościoła obraz Zbawiciela. Opasany tym obrazem wrócił cało z tej wyprawy wojennej i w dowód wdzięczności umieścił w kaplicy w Sienicznie. Sława tego obrazu skłoniła bpa krakowskiego do przeniesienia go do kościoła w Przegini. Jego wymiar 131 x 80 cm. Obraz namalowany jest na płótnie, na które nałożona jest metalowa szata srebrna i metalowa korona cierniowa, złota. Obraz jest umieszczony za zasłoną, na której jest namalowany obraz św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus. Przy odsłanianiu i zasłanianiu śpiewana jest pieśń:

Witaj [Żegnaj] , Najsłodszy Odkupicielu.
Tobie hołd składa zebrany lud.
Boski nasz Mistrzu, Nauczycielu,
Prosimy, byś nas do nieba wiódł.

Tyś Swoje życie na krzyżu złożył,
Aby przez Mękę odkupić świat.
Daj, by duch wiary w nas znowu ożył,
I każdy bliźni był dla nas brat.

Daj nam na co dzień krzyża kochanie,
By nas wzbogacał w zasługi trud.
Obmyj nas w serca Twojego ranie
Prosimy, byś nas do nieba wiódł.

Odpust ku czci Najświętszego Zbawiciela jest w ostatnią niedzielę września. Drugi odpust jest ustanowiony ku czci św. Jana Nepomucena wyznaczony jest na 21 maja (jest mniej uroczysty). Do parafii obecnie należy: Przeginia, Zimnodół, Kosmolów, Zederman oraz Zadole Kosmolowskie. Parafia liczy około 3600 wiernych i należy do dekanatu Sułoszowa i diecezji Sosnowiec.
 

Przed "szwedzkim potopem" w 1655 r. Rzeczypospolita poniosła wiele klęsk militarnych w licznych wojnach z Chmielnickim, Tatarami, wojskami carskimi, a w latach 1651 - 52 zanotowano liczne klęski żywiołowe: wylewy rzek, silne mrozy i wichury, co było przyczyną nieurodzaju, a następnie wybuchu dżumy i febry. W czasie oblężenia Krakowa przez Szwedów, zdobywania zamków w Ojcowie i Pieskowej Skale nastąpiły totalne grabieże trwające przez cały dwuletni okres okupacji szwedzkiej. Cały obszar starostwa ojcowskiego będącego posiadłością królewską, do którego m.in. należały Jerzmanowice i Gotkowice, leżące przy ruchliwym trakcie, były szczególnie najbardziej zniszczone. Lustracja z 1600 r. wykazała, że ponad 75% gospodarstw było opuszczonych.

Brak budynków, zboża do siania, zwierząt pociągowych: koni i wołów niezbędnych do uprawy ziemi, spowodował tułanie się ludzi po gościńcach. To zubożenie chłopów z tego starostwa skłoniło bogatego kupca krakowskiego Jana Sroczyńskiego do ufundowania szpitala dla ubogich i kaplicy w Jerzmanowicach, z których Sroczyński wyemigrował około r. 1645. Jako człowiek wykształcony był wójtem na zamku krakowskim i właścicielem bogatych kramów i składów, oraz dwóch kamienic. Był aktywnym członkiem Arcybractwa Miłosierdzia w Krakowie.

W 1682 r. wpłynął wniosek do starosty ojcowskiego w sprawie zamiaru budowy tych obiektów w Jerzmanowicach. Starosta przychylił się do tej prośby i skłonił karczmarza Bartłomieja Śladowskiego do sprzedaży "15 zagonów ziemi na jedno stajanie długich" za 45 florenów. Powołanie tej fundacji Sroczyńskiego zatwierdził 29 marca 1683 r. król Jan III Sobieski, po uprzednim wyrażeniu zgody imieniu diecezji krakowskiej przez sufragana Stanisława Szembeka.

Problem przytułków dla ubogich poruszyła konstytucja w 1496 r. a którą przytoczł w 1588 r. sejmik szlachty województwa krakowskiego, gdzie zapisano „aby każda wieś i miasteczko swego ubogiego, kędy się urodził, albo zestarzał chować do śmierci powinni”. Również sobór w Trydencie (1545 - 63 r.) zalecał tworzenie i utrzymywanie przez władze kościelne przytułków przy każdej parafii.

Barokowa kaplica została zbudowana z cegły i kamienia o wymiarach 10,5 x 6,75 m. Składa się z jednej nawy i półkoliście zamkniętego prezbiterium. Fasada jest dwukondygnacyjna. Na podstawie podobieństw stylowych historycy sztuki wiążą ją z nazwiskiem Jana Solariego, projektanta kościoła Św. Krzyża, restaurowanego przez Jana Sroczyńskiego. Wnętrze nakrywa dwuprzęsłowe sklepienie kolebkowe z lunetami. Kaplica została konsekrowana 4 lipca 1688 r. przez biskupa Oborskiego. W XVIII w. dobudowano kruchtę i zakrystję. Budynek szpitalny był zasiedlony w 1686 r. przez pierwszych pensjonariuszy i był przewidziany dla pięciu ubogich. Wszystkie wydatki związane z utrzymaniem szpitala i kaplicy były zabezpieczone na długie lata przez utworzoną fundację czerpiącą fundusze z czynszów kamienicy przy ul. Grodzkiej w Krakowie, wynoszących 450 florenów rocznie. Kaplica była narażona na zniszczenie w czasie I wojny światowej, gdy była na linii frontu. Polegli żołnierze zostali pochowani od jej południowej strony. Również po II wojnie światowej była w opłakanym stanie, np. dach został wykonany ze strzechy. W lach 70 i 80 ubiegłego wieku ks. proboszcz Józef Krzykawski doprowadził do uporządkowania kaplicy i częściowego jej ogrodzenia, wprowadzając zwyczaj odprawiania mszy św. w każdą niedzielę, na którą uczęszczali nie tylko okoliczni mieszkańcy, ale również osoby przejeżdżające ruchliwą drogą DK 94. W 1999 r. przeprowadzono kapitalny remont kaplicy, na dachu położne nowe gonty, wyremontowano instalacje elektryczną, konserwacji dwóch ołtarzy dokonała Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie. Ostatnio wyremontowano elewację kaplicy. W miejscowej tradycji kaplica była przez wieki kojarzona z odsieczą Wiednia przez króla Jana III Sobieskiego w 1683 r. Ta legenda została przez Andrzeja Derejskiego w 1934 r. pięknie opisana wierszem, a oto jego fragment :

Dolina jerzmanowska z okolic Ojcowa,
Odległa o trzy mile od miasta Krakowa,
Zaczyna się od drogi, którą król Jan Trzeci
Szedł na obronę Wiednia z potęgą swych kmieci
I tu spędzał noc pierwszą w wojennej wyprawie,
W namiocie ustawionym pod lipą na trawie.
Następnego dnia wcześnie, przed wschodem słońca,
Gdy armie królewskie ciągnęły bez końca,
Król klęczał przed ołtarzem na srebrnym kobiercu,
Słuchając mszy polowej z wielką skruchą w sercu,
Tak kończył swą modlitwę:
Boże! Oto Ci uroczyste składam ślubowanie,
Że w tym miejscu przybytek wiary Twojej stanie,
Jeśli wojsku mojemu dasz potrzebne męstwo
I odniesie nad wrogiem kościoła zwycięstwo.
Jak wiemy z historycznej w tej sprawie powieści,
Którą się dziś złośliwie przeinacza w treści,
Oręż Polski , pod Wiedniem na wieki się wsławił,
A król wróciwszy z wojny kaplicę postawił
Na miejscu gdzie podczas mszy zrobił ślubowanie
I patrona swojego nadał jej wezwanie.

Kaplica pw. Św. Jana Chrzciciela jest najstarszym budynkiem murowanym nie tylko w parafii Jerzmanowice, ale również w całej Gminie Jerzmanowice-Przeginia i jest wpisana do rejestru zabytków. Od roku 2012 trwają prace renowacyjne. Odnowiona została elekwacja kaplicy dzieki dotacjom z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego przy współpracy z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków z Krakowa.